Czekając na e-podręczniki

Rząd szykuje rewolucję w nauczaniu. W ramach programu „Cyfrowa szkoła” mają powstać darmowe podręczniki dla uczniów od podstawówki do liceum. Za ich opracowanie zapłaci Ministerstwo Edukacji Narodowej, które ma na ten cel 45 mln zł z funduszy europejskich. Książki zostaną udostępnione w formie elektronicznej na otwartej licencji i zamiast kupować papierowe podręczniki, uczniowie będą mogli korzystać z nich bezpłatnie, np. na tablecie czy e-czytniku. Materiały będzie można także drukować na własny koszt, a nawet modyfikować.

Biorąc pod uwagę, że komplet dla gimnazjalisty to ok. 500 zł, możliwość skorzystania z darmowych elektronicznych książek będzie kuszącą alternatywą dla rodziców, szczególnie z biedniejszych i bardziej zaniedbanych środowisk. Zaoszczędzi na tym także budżet państwa, w którym aż 140 mln złotych w 2012 roku jest przeznaczonych na dopłaty do komercyjnych podręczników dla uczniów z uboższych rodzin.

Pomysł oczywiście nie spodobał się wydawcom, którzy na podręcznikach zarabiają rocznie ok. 1 mld zł. Nic dziwnego, bo darmowe podręczniki rządowe, dopuszczone do nauczania na równi z komercyjnymi odpowiednikami, mogą uszczuplić ich przychody. Dlatego od samego początku najwięksi gracze na tym rynku (m.in. WSiP, Nowa Era, PWN) torpedują program, odmawiając udziału w konkursie na opracowanie e-podręczników, argumentując jednocześnie, że inne mniejsze wydawnictwa sobie z tym zadaniem nie poradzą. Jak dotąd obstrukcja jest skuteczna, bo w sierpniu po raz kolejny unieważniono rozstrzygnięty już konkurs. Mimo protestów MEN jest zdeterminowany, by sprawę doprowadzić do szczęśliwego dla uczniów i rodziców finału. Jednak obecne opóźnienia i czas niezbędny na opracowanie materiałów sprawia, że obiecywane przez ministerstwo „18 darmowych e-podręczników i 2500 zasobów edukacyjnych” raczej nie wejdzie do użycia przed rokiem szkolnym 2014/2015.

Jednak, by korzystać z otwartych, darmowych zasobów edukacyjnych, nie musisz czekać 3 lat. Wiele tego typu materiałów jest już w internecie.

Darmowe podręczniki i materiały

„Cyfrowa szkoła” nie jest pierwszą inicjatywą zmierzającą do opracowania e-podręczników na wolnych licencjach. Wcześniej próbę podjęła Fundacja Nowoczesna Polska z projektem Wolne Podręczniki (http://wiki.wolnepodreczniki.pl). Innym miejscem, w którym możesz szukać otwartych zasobów edukacyjnych, jest serwis Wikibooks  http://pl.wikibooks.org. Są tam m.in. materiały z historii dla gimnazjalistów, podręcznik matematyki dla liceum, a także wiele innych książek i poradników. Znacznie więcej ciekawych materiałów można znaleźć w anglojęzycznym internecie. W serwisie Wikibooks  http://en.wikibooks.org są kompletne lub niemal kompletne podręczniki do historii wielu krajów (m.in. USA, Japonii) i kontynentów (m.in. Europy), wiele książek z dziedziny nauk ścisłych, przede wszystkim fizyki, matematyki i astronomii. Poziom publikacji odpowiada mniej więcej potrzebom zaawansowanych kursów licealnych lub pierwszych lat studiów.

Doskonałym przykładem, jak mogą wyglądać e-podręczniki, a także wartościowym źródłem materiałów edukacyjnych jest serwis CK-12  www.ck12.org, w którym są zamieszczone kompletne e-podręczniki, przeznaczone dla amerykańskich szkół. Większość książek i materiałów dotyczy matematyki i nauk przyrodniczych.

Lektury i teksty źródłowe

Poszukiwanie najlepiej rozpocząć od serwisu Wolne Lektury (www.wolnelektury.pl). Książki i wiersze, których w serwisie jest blisko 2000, można wyszukiwać nie tylko według autora, tytułu czy epoki w historii literatury, ale także według tematu poruszanego w danym dziele literackim. Książki można przeszukiwać za pomocą pełnotekstowej wyszukiwarki, co pozwala znaleźć dzieło np. dzięki wpisaniu cytatu.

Jeśli nie jesteś w stanie znaleźć potrzebnej książki w Wolnych Lekturach, sięgnij do zdigitalizowanych zasobów polskich bibliotek. Takie kolekcje ma już blisko 100 instytucji w całym kraju, na czele z Biblioteką Narodową. Można zapoznać się z nimi na stronach poszczególnych placówek, ale najlepszym miejscem do przeszukiwania całości jest witryna Federacji Bibliotek Cyfrowych  (http://fbc.pionier.net.pl).

Poszukiwanie lektur i źródeł w różnych językach (są też polskie książki) najlepiej zacząć w serwisie Google Książki  (http://books.google.pl). Oferuje on pełnotekstowe wyszukiwanie zarówno w treściach wolnych, jak i objętych prawem autorskim. Poza tym w sieci jest wiele kolekcji z zeskanowanymi zasobami bilbiotek z całego świata. Najlepszym interfejsem do ich przeszukiwania jest Europeana  (www.europeana.eu), ogólnoeuropejski portal do cyfrowych kolekcji bibliotek.

Coś dla studentów

Zwróć uwagę na materiały udostępnione w ramach ruchu OpenCourseWare spopularyzowanego przez amerykańską uczelnię Massachusetts Institute of Technology  (http://ocw.mit.edu). Idea zakłada publikowanie w internecie materiałów, które pozwalają studentom na całym świecie bezpłatnie przechodzić kursy akademickie. Materiał składa się zazwyczaj z nagrania wideo wykładu lub ćwiczeń, zbioru materiałów do czytania, ćwiczeń, prezentacji, bibliografii oraz kompletnego planu zajęć. Od 2002 roku do programu przystąpiło ponad 100 uczelni. Listę serwisów z otwartymi materiałami znajdziesz na stronie organizacji OpenCourseWare Consortium  (www.ocwconsortium.org/en/courses/ocwsites). Spośród polskich szkół wyższych jest tylko krakowska Akademia Górniczo-Hutnicza  (http://open.agh.edu.pl), która publikuje materiały m.in. z dziedziny geologii i informatyki.

Jak wyszukać materiały dostępne na otwartych licencjach

Dzięki temu, że przygotujesz swój projekt wyłącznie z legalnych materiałów, będziesz mógł bez strachu udostępnić go w sieci, a nawet sprzedać.

Podstawowym sposobem na znalezienie otwartych materiałów jest wyszukiwanie ich na podstawie licencji, na jakiej zostały udostępnione. W przypadku utworów są to przede wszystkim licencje Creative Commons, które pozwalają na swobodne wykorzystanie materiałów oraz, opcjonalnie, na ich modyfikowanie oraz używanie w celach komercyjnych.


Najważniejsze wyszukiwarki, w tym Google, rozpoznają licencję, na jakiej jest udostępniony utwór. Aby odfiltrować wyniki, pozostawiając tylko linki do materiałów, z których można bezpłatnie korzystać, na liście wyników kliknij ikonę z kołem zębatym i z menu wybierz Szukanie zaawansowane.



W panelu wyszukiwania zaawansowanego, przewiń stronę na dół i rozwiń listę prawo do użytkowania. Tam możesz określić, jakich praw oczekujesz od poszukiwanego materiału. Największą ilość materiałów do użycia niekomercyjnego znajdziesz, wybierając opcję: do darmowego użytku lub udostępniania.

Wygodnym narzędziem jest też strona Creative Commons Search http://search.creativecommons.org. Nie jest to wyszukiwarka taka jak Google, lecz wspólny interfejs przeszukiwania wielu serwisów, w których są materiały na licencji CC. W polu Enter your search query wpisz hasło. Jeśli nie chcesz używać materiałów komercyjnie, odznacz pole use for commercial purposes.


Na końcu kliknij przycisk z nazwą serwisu, który chcesz przeszukać pod kątem utworów na otwartych licencjach. Oprócz Google do wyboru masz m.in. galerię Flickr, bazę muzyki Jamendo czy serwis z grafiką Open Clip Art Library. Po kliknięciu przycisku np. Jamendo pojawi się strona wyników wyszukiwania z tego serwisu z twoimi trafieniami.