Auto czy manual?

Producenci aparatów kompaktowych od pewnego czasu wyposażają swoje produkty w funkcje, dzięki którym urządzenie rozpoznaje ludzkie sylwetki, twarze, a nawet uśmiech fotografowanej osoby. Funkcje te dla bardziej zaawansowanych fotografów są jedynie ciekawostką, ale przydadzą się fotoamatorom.
Rozpoznawanie wymienionych elementów odbywa się przez śledzenie kadru w poszukiwaniu charakterystycznych kształtów. W przypadku rozpoznawania twarzy algorytmy aparatu poszukują oczu, podbródka, nosa i uszu. Aby twarz została rozpoznana, osoba fotografowana musi stać przodem do aparatu i być dobrze oświetlona. Dodatkowo twarz nie powinna być mniejsza niż jedna dziesiąta wysokości kadru. Po wykryciu twarzy aparat sam ustawia ostrość na znalezionym obiekcie i dodatkowo dobiera parametry ekspozycji (głównie przesłonę), tak aby najlepiej oddać portretowy charakter zdjęcia – uzyskać rozmyte tło. W przypadku rozpoznania uśmiechu cyfrówka może sama wyzwolić migawkę. Jeśli przygotowujesz się do ważnego ujęcia, nie uzależniaj uruchomienia migawki aparatu od elektroniki aparatu. Palec na spuście lub samowyzwalacz dają dużo większą pewność działania.

Liczba zautomatyzowanych funkcji we współczesnych aparatach cyfrowych sprawia wrażenie, że to urządzenie, a nie człowiek, robi zdjęcia. Automatyka pozwala znacznie uprościć, a czasem także skrócić proces wykonywania fotografii, a niedoświadczonym fotoamatorom – robić poprawne zdjęcia. Jednak nie we wszystkich sytuacjach funkcje automatyczne się sprawdzają. Warto zatem wiedzieć, jak działa automatyka aparatu i jakie ma wady oraz jak za pomocą ustawień ręcznych niwelować jej niedostatki. O tym, kiedy stosować funkcje automatyczne, a kiedy je wyłączyć i samemu wybierać parametry pracy aparatu, przeczytaj w ramce poniżej.

Z automatycznych funkcji najczęściej korzystają użytkownicy prostych aparatów kompaktowych, w których możliwości ręcznej zmiany ustawień są znikome. Podstawowym zadaniem takich urządzeń jest nastawienie ostrości oraz dobór ekspozycji.

Ostrość jest ustawiana na dwa sposoby. W pierwszym, tzw. aktywnym, aparat wysyła w kierunku fotografowanego obiektu wiązkę światła podczerwonego lub fal ultradźwiękowych, które po odbiciu wracają do aparatu. Znając czas, w jakim pokonują drogę między aparatem i obiektem, oraz prędkość ich rozchodzenia się, można obliczyć odległość do obiektu i na tej podstawie ustawić ostrość. Aby zwiększyć dokładność tej metody, stosuje się tzw. autofokus triangulacyjny – obiekt jest „obserwowany” z dwóch punktów aparatu jednocześnie. Dokładność jest tym większa, im dalej od siebie znajdują się punkty obserwacji.

Druga metoda, tzw. pasywna, nazywana jest techniką TTL (Through-the-lens), czyli „przez obiektyw”. Do ustawienia ostrości wykorzystuje obraz padający na matrycę aparatu. Elektronika urządzenia dąży do uzyskania jak największego kontrastu – wówczas obraz jest najostrzejszy.

Ponieważ pomiar TTL jest wolniejszy od metody aktywnej, w droższych aparatach stosuje się połączenie obu technik. Najpierw wykonywany jest szybki pomiar ogólny metodą triangulacji i po wstępnym określeniu odległości włączany jest pomiar TTL, który korzystając z pomiaru wstępnego, może szybciej określić dokładną odległość aparatu od obiektu.

Dobór odpowiedniej ekspozycji jest zadaniem wbudowanego w aparat światłomierza (np. fotodiody, fotoopornika, fotorezystora). W najtańszych kompaktach jest umieszczony obok obiektywu, ale najczęściej stanowi element układu optycznego – dzięki temu pomiar (ponownie nazywany trybem TTL) jest dokładniejszy.

Czujnik mierzy natężenie światła odbitego od fotografowanych obiektów. Następnie aparat dobiera czas otwarcia migawki (czas naświetlania) – czas, przez który na matrycę będzie padało światło, oraz wielkość otworu względnego (przesłony), przez który światło wpada do aparatu (im większy otwór, tym więcej światła dociera do matrycy). Dobór parametrów odbywa się dla ustalonej wartości czułości matrycy ISO . Aparat wie, ile światła powinno dotrzeć do matrycy dla danej wartości ISO. W razie konieczności (np. dla ciemnej sceny) urządzenie zwiększa wartości ISO i tym samym potrzebuje mniej światła do uzyskania poprawnej ekspozycji. Automatyczny wybór wartości ISO można wyłączyć w bardziej zaawansowanych aparatach.

W prostych kompaktach światłomierz mierzy natężenie światła odbitego z całej fotografowanej sceny. W bardziej zaawansowanych aparatach można ustawić pomiar z obszaru położonego w centralnej części kadru (pomiar centralny ważony) lub z punktu położonego w samym centrum fotografowanej sceny, stanowiącego 9 proc. całego kadru (pomiar punktowy). Dzięki temu można osiągnąć poprawną ekspozycję nietypowych kadrów, np. czarnego obiektu na białym tle, pozostawiając dobór parametrów aparatowi.

• CMYK model barw stosowany w urządzeniach drukujących; każdy punkt wydruku powstaje z mieszanki barwników w kolorach: niebieskim (C – cyan), purpurowym (M – magenta), żółtym (Y – yellow) i czarnym (K – blacK)
• Freebase otwarta, światowa baza danych, tworzona przez społeczność internetową; zawiera ustrukturyzowane, podzielone na setki kategorii informacje, m.in. dotyczące tak popularnych tematów, jak film, muzyka, ludzie, miejsca
• matryca półprzewodnikowy przetwornik rejestrujący obraz i przetwarzający go na dane cyfrowe; składa się z wielu elementów światłoczułych, najczęściej jest wykonany w tańszej technologii CCD lub lepszej CMOS
• czułość ISO określa wrażliwość na światło elementów matrycy cyfrówki; im wyższa, tym mniej światła trzeba do prawidłowego naświetlenia matrycy; obecnie wartość ISO wynosi od 50 do 25 600 (w aparacie Nikon D3)
• balans bieli proces równoważenia nadmiaru którejś ze składowych barw koloru białego (czerwonej, niebieskiej, zielonej), zarejestrowanych przez matrycę podczas fotografowania; zapobiega nienaturalnemu zabarwieniu obrazu
• RAW cyfrowy negatyw; format, zawierający wszystkie informacje o obrazie zarejestrowanym przez matrycę aparatu, bez obróbki czy kompresji; konwersja z RAW do formatu graficznego wymaga użycia odpowiedniego programu

Z chwilą przejścia z fotografii analogowej na cyfrową stało się możliwe elektroniczne korygowanie balansu bieli . Dzięki temu parametrowi obiekty, które są białe w rzeczywistości, na zdjęciach także są białe. W erze materiałów światłoczułych efekt ten uzyskiwano, zakładając w aparacie odpowiedni film, np. do światła żarowego. Aparat cyfrowy w momencie wykonywania zdjęcia odnajduje w kadrze najjaśniejszy, ale nieprześwietlony punkt i przyjmuje go za wzorzec bieli (lub neutralnej szarości). Na podstawie tego pomiaru jest konstruowana cała kolorystyka zdjęcia. Niestety, jeśli fotografowana scena jest oświetlona kilkoma rodzajami światła (np. dziennym i lampą błyskową), taki pomiar bywa zawodny i warto się wówczas zdecydować na ręczne ustawienie balansu bieli.

Elektronika aparatu przyda się natomiast do redukcji szumów, czyli zakłóceń widocznych na zdjęciu wykonanym przy długim czasie naświetlania lub wysokim parametrze ISO. Szumy można podzielić na stałe oraz przypadkowe. Przyczyną szumów stałych są występujące w matrycy piksele o zaniżonej lub zawyżonej wrażliwości na światło. Te pierwsze widoczne będą na zdjęciu jako ciemne kropki, a drugie jako jasne (białe) punkty.

Aby je wyeliminować, aparat po zrobieniu właściwego zdjęcia wykonuje dodatkową fotografię z tymi samymi parametrami ekspozycji (czasem naświetlania i czułością ISO). Nie rejestruje wówczas fotografowanej sceny, tylko obraz zamkniętej migawki (kadr z takiego zdjęcia jest całkowicie czarny). Ponieważ w obydwu ujęciach szumy są takie same – występują w tych samych miejscach – elektronika aparatu, wykorzystując dane o zakłóceniach z drugiego zdjęcia, koryguje pierwsze ujęcie – rozjaśnia zbyt ciemne punkty i wzmacnia zbyt jasne.

Redukcja szumów przypadkowych (generowanych przez niedoskonałości elementów elektronicznych aparatu) jest znacznie trudniejsza. Do pracy są zaprzęgane algorytmy, które analizują kolorystykę każdego piksela i porównują ją z parametrami pikseli sąsiednich. Jeśli któryś z punktów znacznie się różni od swoich sąsiadów, odpowiadający mu fragment zdjęcia jest upodabniany do okolicznych pikseli. Z tym skomplikowanym zajęciem dużo lepiej niż same aparaty radzą sobie programy graficzne, które mają do dyspozycji moc obliczeniową komputera, jaką nawet najlepsze aparaty cyfrowe nie dysponują.

Stabilizatory pozwalają uzyskać nieporuszone – ostre – fotografie nawet w kiepskich warunkach oświetleniowych lub gdy osoba fotografująca się porusza. W funkcję tę są obecnie wyposażone niemal wszystkie nowe modele aparatów cyfrowych.

W tańszych aparatach stabilizacja jest przeprowadzana elektronicznie. Gdy urządzenie wykryje ruch (za pomocą czujników przyspieszenia lub przez śledzenie zmian w kadrze), przesuwa nieznacznie kadr, tak aby nie zaszły w nim żadne zmiany. Cyfrówka wykorzystuje do tego prostokątny obszar matrycy, leżący na zewnątrz kadru. Musi go wcześniej wygospodarować, najczęściej przybliżając centralną część fotografowanej sceny – w momencie włączenia funkcji stabilizowania obrazu. Drugim sposobem jest zastosowanie matrycy z dodatkowymi pikselami na obrzeżach.

Stabilizacja optyczna (skuteczniejsza od elektronicznej) jest spotykana w droższych aparatach. Wstrząsy są niwelowane w samym układzie optycznym. Rozróżnia się redukcję matrycową (stosowaną np. przez Sony) oraz soczewkową (stosowaną w obiektywach Nikona). W pierwszym przypadku po wykryciu wstrząsu ulega przesunięciu matryca aparatu. W drugiej technologii korekta jest przeprowadzana w obiektywie – ruchome elementy układu optycznego zmieniają tor biegu wiązki światła, tak aby padała ona zawsze w to samo miejsce na matrycy. Układ korygujący to zwykle dodatkowa soczewka, która porusza się w pionie i poziomie. Bardziej wyrafinowanym rozwiązaniem jest para płaskich, szklanych płytek z umieszczoną między nimi cieczą. Całość działa jak pryzmat – przy wstrząsie jedna z płytek porusza się w pionie, a druga w poziomie, co pozwala zmienić bieg światła.

Jeśli aparat nie ma stabilizatorów, efekt drżenia rąk zredukuje zastosowanie statywu, doświetlenie sceny lampą błyskową lub zwiększenie czułości ISO.

Wybór między trybami automatycznymi a ustawieniami ręcznymi jest możliwy w bardziej zaawansowanych kompaktach oraz lustrzankach cyfrowych. W tych ostatnich możesz zmienić parametry pracy praktycznie każdej funkcji.

Mniej doświadczeni użytkownicy często zdają się na automatykę aparatu, która nie w każdych warunkach potrafi poprawnie dobrać ustawienia. Skutkiem jest pogorszenie jakości zdjęcia lub całkiem nieudane ujęcie. W takich sytuacjach lepiej się zdecydować na ustawienia ręczne. Oczywiście poprawne korzystanie z nich wymaga doświadczenia i pewnej praktyki. Na początku najlepiej sprawdzić, jakie parametry pracy sugeruje aparat, i wprowadzić odrobinę skorygowane wartości. Da to lepsze efekty niż zgadywanie właściwych parametrów.

Ustawienie ręczne M jest konieczne, jeśli większość kadru wypełnia ciemny lub jasny przedmiot, zdjęcie jest wykonywane pod światło lub na ujęciu znajduje się dużo śniegu, piasku albo białych chmur. W tych sytuacjach wskazania aparatu nie zapewnią poprawnego naświetlenia fotografii. W niektórych aparatach można skorygować automatyczne ustawienia wskazane przez urządzenie. Pomocna jest też lampa błyskowa.

Ręcznie można ją ustawić np. w lustrzankach cyfrowych. Jeśli masz taki aparat, opanuj manualne ostrzenie, mimo że przez większość czasu będziesz używać autofokusu. Umiejętność ta przyda się do robienia zdjęć w ciemności lub gdy fotografowany obiekt, wypełniający większość kadru, będzie miał jednolitą powierzchnię. W tych sytuacjach automatyczne ustawianie ostrości bardzo często zawodzi – szczególnie jeśli aparat nie ma diody wspomagającej autofokus.

Aparaty działające w trybie automatycznym często podnoszą wartość ISO, aby zapewnić poprawną ekspozycję, bez zmieniania wartości przesłony i czasu naświetlania. Niestety, czasem ustawiają bardzo wysoką wartość ISO, co skutkuje pojawieniem się szumów (czasem nazywanych ziarnem) na zdjęciu – jakość fotografii radykalnie spada. Ponieważ automatyczna zmiana wartości ISO często uchodzi uwadze fotografującego, najlepiej kontrolować tę funkcję ręcznie.

Jeśli nie wykonujesz zdjęć w formacie RAW , wybieraj ręczny balans bieli (z wartości predefiniowanych w aparacie lub wykonując pomiar z białej kartki). Na automatyzację tej funkcji można się zdecydować, gdy oświetlenie sceny jest mieszane i nie możesz wybrać żadnego z trybów predefiniowanych. W takim wypadku efekt będzie zależał od dokładności aparatu i raczej rzadko balans bieli zostanie dobrany idealnie do panujących warunków.

Warto korzystać z funkcji redukcji szumów w przypadku długiego czasu naświetlania lub wysokich wartości ISO. Sprawdź jednak w instrukcji urządzenia, dla jakich wartości tych parametrów w aparacie jest ona aktywowana. Przy ISO 400 (i niższym) lub czasie naświetlania krótszym niż jedna sekunda redukcja szumu jest zbędna i może jedynie pogorszyć jakość zdjęcia. Jej użycie zawsze ma wpływ na jakość fotografii – pogarsza przede wszystkim jej ostrość.

W tańszych aparatach, w których jest stabilizacja elektroniczna, funkcję warto wyłączyć, jeśli się z niej nie korzysta. Używanie stabilizacji optycznej (stosowanej np. w lustrzankach cyfrowych), nawet gdy nie jest wymagana do uzyskania poprawnego zdjęcia, nie wpływa negatywnie na jakość fotografii. Zwiększa tylko zużycie baterii. W niektórych bardziej zaawansowanych aparatach możliwe jest włączenie stabilizacji obrazu tylko w jednej płaszczyźnie zdjęcia.