Mądry po szkodzie

Moim zdaniem

Dariusz Hałas szef działów SOFTWARE i INTERNET Nieumiejętne korzystanie z programu do odzyskiwania danych może narobić więcej szkód niż korzyści. Przede wszystkim pamiętajmy o podstawowym założeniu – na dysk czy partycję, z której „wyparowały” dane, nie wolno nic zapisywać. Dotyczy to także instalacji programu do odzyskiwania danych. Jeżeli warunek jest spełniony, istnieją spore szanse, że uda się odzyskać choć część utraconych plików. Większość przetestowanych programów to programy płatne, ale producenci na swoich stronach WWW udostępniają darmowe wersje próbne, które pozwalają ocenić szanse odzyskania utraconych danych. Pamiętajmy też o backupie!

Programy do odzyskiwania utraconych danych to szczególna kategoria. Tego typu narzędzi nie należy kupować „na wyrost”. Po pierwsze, większość – siedem z ośmiu testowanych – aplikacji to narzędzia płatne, zatem wydawanie pieniędzy na coś, co dopóki nie utracimy danych, się nie przyda, jest bezsensowne. Zakup programu w celu zabezpieczenia się przed możliwą przypadkową utratą danych także nie ma sensu. Środkiem zapobiegawczym są narzędzia do backupu, o których niestety wielu użytkowników zapomina. Odzyskiwacze plików to ostatnia deska ratunku.

Pamiętaj o koszu

Najpopularniejszy system operacyjny, Windows, w każdej ze swych odmian jest wyposażony w Kosz. Jest to specjalny folder, do którego są przenoszone wszystkie pliki niepotrzebne już użytkownikowi. Odzyskiwanie plików „wyrzuconych” do Kosza jest banalnie proste i sprowadza się do użycia specjalnie do tego celu przeznaczonych funkcji wbudowanych w sam system. Słowo „wyrzucone” zostało celowo umieszczone w cudzysłowie, ponieważ w istocie pliki usunięte do Kosza są jedynie przenoszone do innego folderu na dysku. Aby odzyskać do nich dostęp, wystarczy po prostu dwukrotnie kliknąć ikonę Kosza. Z drugiej strony obecność Kosza oznacza, że chcąc usunąć pliki celem odzyskania miejsca na dysku, tak naprawdę tego miejsca nie zyskujemy w chwili, gdy przenosimy je do Kosza. Dlatego wielu użytkowników wyłącza domyślne ustawienie usuwania plików do Kosza, przełączając system w tryb usuwania bezpośredniego. Wprawdzie w dalszym ciągu pliki nie są fizycznie usuwane, ale tryb ten informuje system, że miejsce zajmowane dotychczas przez skasowany teraz plik jest wolne.

Im szybciej, tym lepiej

Właśnie taki sposób funkcjonowania systemu (plik zostaje na dysku, ale system otrzymuje informację, że miejsce po skasowanym pliku jest wolne) definiuje podstawowe zasady, jakich należy się trzymać przy odzyskiwaniu danych. W razie przypadkowego skasowania ważnych danych absolutnie nic nie zapisuj na tym dysku, z którego je utraciłeś. Nie instaluj też nowych programów, a wszelkie ewentualnie otwarte i niezapisane dokumenty zapisz na innym dysku, dyskietce bądź pamięci flash. Nie zapisuj ich na CD/DVD – do tego zapisu z użyciem funkcji systemowych jest potrzebny bufor na dysku, a sam proces tworzenia bufora może zamazać miejsce, w którym są przechowywane skasowane przypadkowo dane. Następnie zainstaluj program do odzyskiwania danych na innym dysku/partycji niż ta, z której dane utraciłeś i przystąp do prób rekonstrukcji usuniętych plików, wykorzystując funkcje wybranego programu.

Podsumowanie testu

Wszystkie testowane programy są narzędziami przygotowanymi do pracy w systemach Windows i wszystkie są przeznaczone do odzyskiwania danych utraconych właśnie podczas pracy na komputerze działającym pod kontrolą tego systemu. Tylko jeden program – zwycięzca testu R-Studio – rozpoznaje systemy plików wykorzystywane przez systemy operacyjne inne niż Windows (m.in. przez nowoczesne dystrybucje Linuksa EXT3). R-Studio przyda się też posiadaczom komputerów ze znakiem nadgryzionego jabłuszka, którzy korzystają zarówno z Windows, jak i z Mac OS X.

Przyczyna utraty a szanse na odzyskanie danych

W tabelce zestawiliśmy najczęstsze powody utraty danych wraz z jednoczesnym oszacowaniem szans na ich odzyskanie. Kluczową rolę w ocenie szans na odzyskanie danych odgrywa czas, jaki upłynął od ich utraty. Przyjęliśmy, że „dawno” oznacza okres ok. 1 miesiąca. W przypadku fizycznej awarii dysku szacowanie szans na odzyskanie danych jest mocno utrudnione, ponieważ zależy od rodzaju uszkodzeń. Często jedynie specjalizowane laboratoria są w stanie odratować dane z fizycznie uszkodzonych dysków.

Instalacja i obsługa

Wszystkie testowane programy instaluje się bardzo łatwo. Żaden nie spowodował potrzeby restartu systemu, żaden też nie instalował dodatkowych sterowników. Czas instalacji nie przekraczał minuty (z wyjątkiem ostatniego programu w teście, który podczas instalacji wyświetlał przez minutę okno dialogowe i nie wykonywał żadnej akcji), a sam proces przebiegał standardowo, z wykorzystaniem kreatorów instalacji. Uwaga! Przypominamy, żeby program do odzyskiwania danych instalować na innym dysku niż ten, z którego stracono dane! Takie ostrzeżenie, wyraźnie widoczne, było wbudowane jedynie w instalator programu GetDataBack for NTFS 3.2. Pod względem łatwości obsługi wyróżniają się programy Ontrack EasyDataRecovery 6.1 Professional oraz O&O Format Recovery 4. Jednak pierwszy odstrasza ceną, drugi ubóstwem funkcji.

Funkcje programu

Wszystkie programy potrafią odzyskiwać pliki z partycji NTFS, a taki jest domyślny system plików w Windows 2000/XP i Vista. Prawie wszystkie (z wyjątkiem GetDataBack for NTFS) potrafią także odzyskiwać dane z dysków i partycji korzystających z systemu plików FAT/FAT32. Jest to system charakterystyczny dla dysków pracujących pod kontrolą Windows 9x/Me, ale z tego samego systemu korzystają też wymienne dyski, pamięci flash i inne urządzenia pamięci masowej podłączane do gniazda USB. Nie są to jednak jedyne ważne funkcje testowanych programów. Warto wspomnieć o tzw. trybie ratunkowym, czyli możliwości uruchomienia danego programu do odzyskiwania danych ze startowej płyty CD/DVD lub innego nośnika, z którego można uruchomić komputer i program bez potrzeby ładowania systemu operacyjnego. Taką możliwość stwarzają jedynie trzy aplikacje: R-Studio, Active@ Undelete oraz Ontrack EasyRecovery.

Skuteczność

Wszystkie aplikacje z wyjątkiem ostatniego programu w testach potrafią odzyskiwać dane zgodnie z funkcjami, w jakie je wyposażono. Jedynie PC Tools File Recover, mimo wbudowania funkcji skanowania skasowanej partycji celem odzyskania plików, nie odzyskał żadnego pliku, a sam proces skanowania nie działał poprawnie. Pozostałe programy odzyskały dane testowe z blisko 100-proc. skutecznością. Warto przy tym dodać, że niektóre programy (jak np. O&O Software Format Recovery 4 czy PC Inspector File Recovery 4) wykazały się swoistą „nadgorliwością”. Potrafiły znaleźć nieistniejące wcześniej pliki, a więc więcej, niż się od nich oczekuje. To niestety nie jest dobre rozwiązanie, gdyż wymaga od użytkownika orientacji, które dane są faktycznie potrzebne, i zmusza do ponownego selekcjonowania przywróconych danych w celu zachowania tych, które miały być odzyskane, i usunięcia zbędnych.