Tajniki plików RAW

W funkcję zapisu RAW są wyposażone zaawansowane aparaty kompaktowe i wszystkie lustrzanki oraz aparaty hybrydowe z wymienną optyką. Nazwy plików RAW różnią się w zależności od marki aparatu. Na przykład Canon używa rozszerzenia CR2, Nikon – NEF. Niektórzy producenci używają otwartego formatu DNG, promowanego przez firmę Adobe.

Wkrótce format RAW przestanie być domeną zaawansowanych aparatów. Twórcy Androida pracują już nad API, które umożliwi aplikacjom do robienia zdjęć dostęp do surowych danych z matrycy, co pozwoli na zapisywanie RAW-ów w urządzeniach mobilnych.

Zapisanie fotografii w formacie RAW i przeniesienie procesu ich konwersji do komputera nie tylko pozwala zachować komplet informacji zarejestrowanych przez matrycę, ale ma też dodatkowe zalety. Jedną z najważniejszych jest możliwość precyzyjnego ustawienia balansu bieli, co ma fundamentalne znaczenie dla kolorystyki zdjęcia. W przypadku pliku JPEG balans bieli jest ustawiany przez oprogramowanie aparatu. Naprawienie ewentualnego błędu wymaga żmudnej korekcji koloru, a czasami w ogóle nie jest możliwe. Wywołując RAW w komputerze, ustawiasz balans bieli w aplikacji, co pozwala na spokojne poeksperymentowanie z różnymi parametrami.

Wykorzystanie plików RAW owocuje także lepszą jakością zdjęć. Pecet ma większą moc, co pozwala na stosowanie bardziej złożonych algorytmów odszumiania i wyostrzania, dzięki czemu zdjęcia mają lepszą ostrość i kolory. Co więcej, gdy pojawi się nowa wersja algorytmu, możesz ponownie wyeksportować zdjęcie, co czasami pozwala na poprawę jego jakości.

Poza tym RAW-y można wywołać wiele razy, korzystając z różnych ustawień, nie ponosząc przy tym negatywnych konsekwencji dla jakości obrazu, jakie pociąga za sobą agresywna obróbka plików JPEG. Dzięki możliwości wielokrotnej obróbki i interpretacji obrazu plik RAW spełnia rolę negatywu cyfrowego, tym bardziej że programy do obróbki RAW-ów nie modyfikują pliku, lecz przechowują ustawienia konwersji w bazie danych lub pliku tekstowym. To pozwala na tworzenie wirtualnych wersji zdjęcia, bazujących na tym samym pliku źródłowym.

Aby wywołać plik RAW w komputerze, potrzebne jest specjalne oprogramowanie, które działa tak jak firmware aparatu – dokonuje interpolacji kolorów, co jest niezbędne, gdyż każdy piksel typowej matrycy rejestruje tylko jedną barwę podstawową. Pozostałe dwa kolory składowe są odtwarzane na podstawie informacji z sąsiednich pikseli, rejestrujących dwie pozostałe barwy podstawowe. Jeśli twój aparat obsługuje ten typ plików, prawdopodobnie dołączona do niego aplikacja radzi sobie z ich dekodowaniem. Jednak oprogramowanie producenta ma zazwyczaj ograniczone możliwości, szczególnie jeśli chodzi o dobór parametrów konwersji. Dlatego lepiej użyć niezależnego programu.

Najlepszym narzędziem na rynku jest bez wątpienia program Adobe Lightroom 5.3, który łączy funkcje programu do katalogowania zdjęć z konwerterem RAW. Jego zaletą jest doskonały interfejs, zaprojektowany z myślą o potrzebach fotografów, a nie designerów czy fotoedytorów, jak np. Photoshop. Poza tym Lightroom wyróżnia się możliwością dokonywania korekt miejscowych, maskowania efektów, ma nawet narzędzie do retuszu, które swoim działaniem przypomina stempel z edytora graficznego. Co ważne, wszystkie zabiegi można stosować bezpośrednio na plikach RAW (program równolegle obsługuje też inne formaty), bez modyfikacji danych źródłowych. Niestety Lightroom jest programem komercyjnym, z którego za darmo można korzystać tylko 30 dni.

Lightrooma zastąpi darmowy program Raw Therapee 4 (aplikację można pobrać z serwisu PC Format Programy), który bazuje na opensource’owym algorytmie do dekodowania cyfrowych negatywów – Dcraw. Nie ma on równie przemyślanego interfejsu jak program Adobe, nie ma też jego szybkości, ale kompensuje to dużą liczbą funkcji związanych z korygowaniem RAW-ów oraz profesjonalnymi funkcjami, jak zarządzanie kolorem. Raw Therapee, podobnie jak Lightroom, nie modyfikuje plików źródłowych, nie wymaga także osobnego pliku katalogu. Wszystkie parametry wywoływania pliów RAW są przechowywane w czytelnych plikach tekstowych, zapisywanych obok zdjęcia.

W warsztatach pokazujemy sposób działania oraz najważniejsze funkcje obu programów.

Lightroom jest programem komercyjnym, jednak nie trzeba go kupować w celu wykonania tego warsztatu. Program po instalacji działa przez 30 dni bez podawania numeru seryjnego. Jeśli będziesz chciał korzystać z niego nadal, za pełną wersję zapłacisz 129 euro. Dostępna jest także tańsza wersja edukacyjna za 73 euro.

W celu pobrania programu wejdź na stronę www.adobe.com/lightroom i kliknij odnośnik Try, a następnie kliknij Download now. Do tego celu musisz mieć login Adobe. Jeśli nie uzyskałeś go wcześniej, kliknij Create an Adobe Account, wypełnij formularz rejestracyjny, a następnie wpisz hasło i kliknij przycisk Sign in. Po zalogowaniu się pobieranie pliku powinno się rozpocząć automatycznie. Podczas pierwszej instalacji program tworzy katalog, w którym przechowuje informacje o modyfikacjach zdjęć.

Interfejs Lightrooma jest zorganizowany w taki sposób, by jak najlepiej odpowiadał sposobowi pracy fotografa. Pierwszy panel – Library, który pokazuje się po uruchomieniu programu, zawiera narzędzia do importowania i katalogowania zdjęć. Kolejny – Develop – grupuje narzędzia do korygowania plików RAW. Pozostałe panele programu służą tworzeniu prezentacji zdjęć, czy to w formie elektronicznej (galeria internetowa, pokaz slajdów) czy drukowanej.

Między panelami możesz się przełączać przyciskami, które się znajdują w prawym górnym rogu ekranu, albo skrótami [Ctrl]+[Alt]+[1], [Ctrl]+[Alt]+[2]… itd. Ucząc się Lightrooma, warto przyswoić sobie skróty, gdyż za ich pomocą program można obsługiwać dużo szybciej niż myszą. Wszystkie skróty znajdziesz w menu, przy nazwach poszczególnych poleceń.

Wszystkie moduły Lightrooma mają zbliżony układ elementów. W dolnej części ekranu znajduje się pasek z miniaturkami, domyślnie pokazuje się tam ostatnio zaimportowana seria zdjęć. Jeśli chcesz na pasku mieć także starsze obrazy, kliknij All Photographs w panelu Catalog z lewej strony okna. Centralny obszar jest przeznaczony na miniaturki, których wielkość dobierasz suwakiem Thumbnails.

Panel z prawej strony programu zawiera narzędzia charakterystyczne dla aktywnego modułu. Na przykład w Library będą to funkcje związane z tagowaniem zdjęć i edycją metadanych. Z kolei w module Develop – narzędzia do korekcji obrazu. Panel z lewej strony to zbiór funkcji nawigacyjnych, zarówno związanych z korekcją zdjęć, jak też z zapisanymi presetami ustawień.

Chcąc wywoływać pliki RAW w Lightroomie, należy w pierwszej kolejności zaimportować je do katalogu tego programu. Można to zrobić zarówno bezpośrednio z aparatu, jak też z dysku. W warsztacie pokażemy pierwszy sposób. Po podłączeniu aparatu i wykryciu go przez system operacyjny kliknij przycisk Import.

Wyświetli się okno dialogowe z miniaturkami plików zapisanych na karcie pamięci. Choć Lightroom obsługuje formaty RAW charakterystyczne dla poszczególnych producentów, zalecane jest zaimportowanie zdjęć wraz z konwersją do formatu DNG, czyli otwartego formatu cyfrowego negatywu, który jest obsługiwany także przez inne aplikacje do RAW-ów. W tym celu zaznacz polecenie Copy as DNG.

Natomiast, jeśli importujesz zdjęcia zapisane już na dysku i nie chcesz ich przenosić w inne miejsce, użyj opcji Add. Jeśli widoczny w prawym górnym narożniku folder docelowy nie odpowiada ci, wskaż w zakładce Destination inne miejsce na dysku. Pobieranie rozpocznie się po kliknięciu przycisku Import.

Jeśli nie wyselekcjonowałeś zdjęć podczas ściągania, możesz zrobić to w module Library, posługując się do tego celu flagami. Dobre zdjęcia zaznacz, naciskając klawisz [P], aby nadać im białą flagę. Obrazy przeznaczone do odrzucenia oznacz czarną flagą, naciskając [X]. Następnie, aby skasować z dysku pliki oznaczone jako niepotrzebne, wybierz z menu Photo op cję Delete Rejected Photos i potwierdź, klikając Delete from Disk.

Jeśli nie chcesz dokonywać zaawansowanych korekt zdjęć, RAW-y możesz wywołać bez opuszczania modułu Library. Rozwiń zakładkę Quick Develop na panelu z prawej strony. Znajdziesz tam podstawowe opcje korekcji, jak zmiana balansu bieli czy korekcja ekspozycji. Jeśli chcesz automatycznie skorygować zdjęcie, kliknij przycisk Auto Tone. Zdjęcia można też wyeksportować bez poddawania ich modyfikacji, zdając się na niezłe domyślne parametry (patrz krok 2 warsztatu „Przenoszenie efektów i eksport zdjęć”).

Aby nadać efekt większej liczbie zdjęć, zaznacz wcześniej miniaturki, klikając je myszą z wciśniętym przyciskiem [Ctrl]. Dobrym sposobem na szybkie skorygowanie zdjęć jest użycie jednego z wbudowanych w program profili konwersji, które znajdziesz na rozwijanej liście Saved Preset. Aby skorzystać z bardziej zaawansowanych funkcji korekcyjnych, przełącz się do modułu Develop.

Wszystkie narzędzia do edycji pliku RAW znajdują się w panelu z prawej strony. Podzielone są na zakładki, których ułożenie odpowiada kolejnym, coraz bardziej zaawansowanym etapom pracy nad zdjęciami. Tuż pod histogramem znajdują się ikony narzędzi do kadrowania i korekt miejscowych. Aby przyciąć zdjęcie, wybierz ikonę z symbolem siatki i ustaw ramkę za pomocą myszy. Aby skorygować kadr, np. w celu wyrównania horyzontu, możesz zrobić to suwakiem Angle. Zmiany potwierdź, klikając przycisk Done pod zdjęciem.

Po dobraniu kadru przejdź ko korekcji tonalnej zdjęcia, którą wykonasz za pomocą narzędzi w zakładce Basic. Balans bieli, który w pliku RAW wybierzesz, nie tracąc informacji zawartej w zdjęciu, możesz ustawić albo za pomocą suwaków, albo używając Próbnika, który służy do wskazywania na zdjęciu neutralnego tonu (białego lub szarego). Podgląd balansu bieli widać w okienku Navigator.

Korekcję jasności zdjęcia najlepiej zacząć od manipulacji suwakiem Exposure. Jeśli niezbędne są korekty obszaru cieni, użyj suwaków Shadow i Blacks. Światła poprawisz za pomocą Highlights i Whites. Szczególną uwagę warto zwrócić na suwak Highlights. Ustawienie jego wartości na ujemną pozwoli na odzyskanie informacji z prześwietlonych obszarów zdjęcia.

Bardzo dużą poprawę jakości zdjęcia można uzyskać, korzystając z suwaka Clarity, który podnosi mikrokontrast zdjęcia. Daje to efekt wyostrzenia bez brzydkich artefaktów. Jeśli chcesz wzmocnić kolory zdjęcia, użyj suwaka Vibrance. Zaawansowaną korektę kolorystyczną obrazu można przeprowadzić za pomocą narzędzi z zakładki HSL/Color/B&W.

Zdjęcia w formacie RAW wymagają wyostrzenia, jednak korzystając z Lightrooma, generalnie nie trzeba się tym martwić, gdyż program samodzielnie dobiera optymalne parametry wyostrzenia. Jeśli chcesz wzmocnić efekt wyostrzenia, przejdź do panelu Detail i zwiększ wartość parametru Amount.

Jeżeli korzystasz z obiektywu szerokokątnego, przed zakończeniem obróbki pliku użyj funkcji korekcji zniekształceń optycznych, które znajdują się w panelu Lens Corrections. Zaznacz w zakładce Basic opcję Enable Profile Corrections. Teraz kliknij zakładkę Profile i sprawdź, czy program właściwie wykrył użyty przez ciebie obiektyw.

Biorąc pod uwagę, że korekcje zdjęć wykonanych w tych samych warunkach oświetleniowych są podobne, warto nauczyć się przenosić je między zdjęciami. Zaznacz kilka zdjęć na pasku miniatur, następnie kliknij przycisk Sync. W oknie dialogowym Synchronize Settings możesz wybrać efekty do przeniesienia. Przed kliknięciem przycisku Synchronize odznacz na liście te, które są unikatowe dla danego ujęcia, np. kadr – Crop, jeśli został automatycznie zaznaczony.

W celu wyeksportowania serii zdjęć kliknij Library, aby powrócić do modułu katalogu, i zaznacz miniaturki. Następnie kliknij Export. W sekcji Export Location kliknij przycisk Choose w celu wskazania katalogu docelowego. Jeśli chcesz, by rozmiar zdjęć był inny niż wielkość matrycy aparatu, przewiń listę ustawień do sekcji Image Sizing, zaznacz Resize to Fit i w polu tekstowym podaj wielkość dłuższego boku. Na końcu kliknij Export.

Program RAW Therapee (aplikację można pobrać z serwisu PC Format Programy) jest całkowicie bezpłatny zarówno w zastosowaniach indywidualnych, jak i komercyjnych. Aplikacja w obu wersjach – 32- i 64-bitowej – znajduje sie na naszej płycie. Wybierz wersję dostosowaną do twojego systemu operacyjnego, pamiętając, że 64-bitowe kompilacje tego narzędzia nie będą działały w 32-bitowej wersji systemu.

W przeciwieństwie do Lightrooma opisywana aplikacja nie ma modułów do katalogowania zdjęć i przygotowywania publikacji papierowych czy elektronicznych. Ma za to porównywalne możliwości, jeśli chodzi o wywoływanie plików RAW i co ważne, podobnie jak Lightroom pozwala na przenoszenie efektów między zdjęciami.

Raw Therapee uruchamia się w trybie przeglądarki plików. Za pomocą drzewa folderów musisz wskazać miejsce przechowywania plików RAW na dysku. Jeśli zdjęcia są w aparacie, należy wcześniej zgrać je na dysk za pomocą Eksploratora Windows. Po wybraniu katalogu miniaturki pojawią się w głównym oknie programu.

Aby przejść do ustawienia parametrów wywołania pliku RAW, kliknij dwukrotnie wybraną miniaturkę. Zdjęcie uruchomi się w trybie edytora. Można jednocześnie uruchomić kilka zdjęć. Do przełączania się między nimi służą zakładki widoczne w lewym górnym narożniku. Osobna zakładka Queue zawiera listę plików do konwersji wsadowej.

Okno edyora RAW-ów przypomina nieco to z Lightrooma. Z prawej strony widoczne są narzędzia edycyjne pogrupowane w zakładkach, natomiast z lewej strony dostępna jest sekcja <n>History, dzięki której można się wygodnie przełączać między wcześniejszymi etapami modyfikacji pliku.

Zdjęcie wczytuje się do edytora z ustawieniami przypisanymi do domyślnego profilu obróbki, który zawiera m.in. parametr autokorekty. Zanim przystąpisz do ręcznej obróbki, możesz wypróbować inne profile ustawień. W tym celu w sekcji Processing Profiles kliknij przycisk Default, a potem wskaż na liście profil, którego zamierzasz użyć.

Jeśli chcesz rozpocząć edycję od zera, bez wstępnej autokorekty, w zakładce Exposure, kliknij Neutral. Naciśnięcie Auto Levels przywraca domyślne ustawienia. W tej samej zakładce znajdziesz wszystkie parametry, które pozwalają na korekcję ekspozycji. Na przykład suwak Exposure Compensation pozwala zniwelować błędy naświetlenia zdjęcia.

Dobrą strategią obróbki RAW-ów w Raw Therapee jest pozostanie przy opcjach autokorekty, które dobrze się sprawdzają przy odzyskiwaniu informacji w obszarze świateł i cieni, a następnie skorygowanie kontrastu za pomocą narzędzia Krzywe. W tym celu z listy Tone Curve 1, wybierz Custom, a następnie, manipulując przebiegiem krzywej, dobierz właściwy kontrast.

Po dostrojeniu ekspozycji możesz przystąpić do korekcji koloru. Aby przełączyć się do tej grupy narzędzi, kliknij zakładkę z ikoną Color lub użyj skrótu [Alt]+[C]. Narzędzie z początku listy pozwala na korekcję balansu bieli. Możesz wybrać jedno z predefiniowanych ustawień z listy Method lub kliknąć przycisk Spot WB w celu wskazania neutralnego elementu na zdjęciu. Poprawki możesz wprowadzić za pomocą suwaków poniżej.

W grupie narzędzi do korekcji koloru są także funkcje do modyfikacji poszczególnych kanałów koloru – Channel Mixer, RGB Curves, oraz do ożywiania kolorów – Vibrance. Na szczególną uwagę zasługuje funkcja Black & White, umożliwiająca tworzenie efektownych konwersji monochromatycznych, zarówno za pomocą predefiniowanych profili jak też ręcznie, z wykorzystaniem miksera kanałów. Aby włączyć konwersję, zaznacz opcję Enabled.

Pośród funkcji niezbędnych do korekcji pliku RAW są także narzędzia kadrowania. Znajdziesz je w zakładce Transform. W celu przycięcia zdjęcia zaznacz opcję Enabled, kliknij przycisk Select Crop i zaznacz obszar, który chcesz wybrać. Jeśli chcesz zachować proporcje boków oryginału, zaznacz opcję Fix ratio.

W sekcji Lens Correction Profile znajdziesz funkcję automatycznego usuwania wad optycznych. Aby wskazać profil obiektywu, kliknij listę File, a następnie w oknie przeglądarki profili znajdź plik, który pasuje do twojego obiektywu. Po wybraniu profilu możesz ograniczyć zakres korekcji na przykład do zniekształceń geometrii, wybierając tylko opcję Disortion correction.

Podobnie jak profesjonalne, komercyjne aplikacje do konwersji RAW-ów program Raw Therapee obsługuje funkcję klonowania ustawień. Wróć teraz do okna głównego z miniaturami zdjęć, klikając zakładkę File Browser. Następnie wskaż skorygowany plik prawym klawiszem myszy i z menu kontekstowego wybierz Processing Profile Operations, a potem Copy.

Aby nadać skopiowane ustawienia, wybierz za pomocą menu kontekstowego wywołanego po zaznaczeniu jednego lub więcej plików, polecenie Paste lub Paste - partial, jeśli chcesz przenieść część ustawień. Aby dodać zdjęcie do kolejki eksportu, kliknij ikonę z symbolem kół zębatych, która jest widoczna zarówno w oknie edytora, jak też na miniaturce w przeglądarce plików. Możesz też użyć skrótu [Ctrl]+[B].

Gdy zakończysz dodawanie zdjęć, przejdź do zakładki Queue w lewym górnym narożniku, a w panelu konwersji kliknij Start Processing. Skonwertowane zdjęcia zostaną zapisane w folderze roboczym programu Raw Therapee. Inną lokalizację wskażesz za pomocą opcji Save to Folder. Można również eksportować pojedyncze zdjęcia, klikając w oknie edytora ikonę z symbolem dysku ze strzałką lub posługując się skrótem klawiszowym [Ctrl]+[S].