Kiedy Steve Jobs w styczniu 2010 r. prezentował światu pierwszego iPada, przez półtorej godziny przekonywał, że jest to najlepszy sposób na przeglądanie zdjęć, słuchanie muzyki, granie i jak za jego pomocą można korzystać z Facebooka i miliona innych aplikacji. – Więc twoje dzieci muszą kochać tę zabawkę? – zapytał Jobsa Nick Bilton, dziennikarz „The New York Times”. – Nigdy nie używały iPada – odparł prezes Apple’a. Jobs, podobnie jak inni informatyczni giganci – np. założyciel Twittera Evan Williams czy Chris Anderson, redaktor naczelny miesięcznika „Wired” i dyrektor generalny produkującej drony firmy 3D Robotics – bardzo świadomie ograniczał dzieciom dostęp do nowych technologii. „To intrygujące – pisze Adam Atler, autor znakomitej książki »Uzależnienia 2.0. Dlaczego tak trudno się oprzeć nowym technologiom« – dlaczego ci, którzy w świetle reflektorów są największymi technokratami, w domowym zaciszu przemieniają się w największych technofobów?” No właśnie – dlaczego?
Lepiej się siedzi bez krzesła
Atler, amerykański wykładowca marketingu i publicysta, przekonuje, że uzależnienia behawioralne – do których zalicza się uzależnienie od internetu – i uzależnienia od substancji psychoaktywnych są pod wieloma względami do siebie podobne. Aktywują te same obszary mózgu i karmią się niektórymi spośród naszych podstawowych potrzeb – społecznego wsparcia i zaangażowania, stymulacji umysłu. Nasz komentarz otrzymuje lajka na Facebooku, a ćwierknięcie na Twitterze wędruje dalej w świat… Mózg dostaje nagrodę, co sprawia, że bardzo szybko szukamy podobnych wrażeń i w efekcie na portalach społecznościowych spędzamy coraz więcej czasu. Każdy z nas bez zająknięcia wymieni długą listę korzyści związanych z obecnością na Facebooku czy korzystaniem z YouTube’a. Jednak fakty są nieco inne, niż nam się zdaje. Znany niemiecki psychiatra i neurobiolog Manfred Spitzer w swojej książce „Cyfrowa demencja. W jaki sposób pozbawiamy rozumu siebie i swoje dzieci” już ponad 6 lat temu, a więc w czasach, gdy portale społecznościowe nie absorbowały nas w takim stopniu jak dziś, przekonywał, że korzystanie z nowych technologii obniża zdolności kognitywne młodych ludzi. Obwiniał je również za zanik umiejętności samodzielnego myślenia i stany depresyjne. Dziś wreszcie mamy na to dowody.
Co prawda media społecznościowe są wciąż stosunkowo młode (rówieśnicy Facebooka to dopiero piętnastolatki), więc na pełne efekty ich wpływu na zdrowie pozostanie nam jeszcze długo poczekać. Jednak skala tego sposobu spędzania czasu (ok. 2,3 miliarda aktywnych użytkowników mediów społecznościowych) i czas, jaki spędzamy na platformach społecznościowych (ok. dwóch godzin dziennie), to wystarczające argumenty przemawiające za tym, aby poważnie przyjrzeć się temu zjawisku. „Journal of Social and Clinical Psychology” opublikował wyniki bardzo ciekawego eksperymentu przeprowadzonego przez badaczy Uniwersytetu Pensylwanii. Podzielili oni ponad 140 studentów na dwie grupy. Pierwsza miała regularnie korzystać z trzech najpopularniejszych społecznościówek (Facebooka, Snapchata i Instagrama) – tak jak miała to w zwyczaju. Druga – ograniczyć czas spędzany w ten sposób czasu do 10 minut dziennie na dany portal (łącznie 30 minut). Przed i po trwającym trzy tygodnie eksperymencie zbadano poziom psychicznego samopoczucia wszystkich studentów. Osoby, które zdecydowały się na częściowy detoks, czuły się szczęśliwsze i mniej samotne niż poprzednio, zgłaszały też mniej stanów depresyjnych i niższy poziom lęku. Okazało się, że abstynencja leczy również z FOMO (ang. fear of missing out), czyli związanego z uzależnieniem od internetu lęku przed tym, że coś nas ominie. – Zakrawa na ironię, że ograniczenie korzystania z mediów społecznościowych sprawia, że czujesz się mniej samotny – tak skomentowała wyniki eksperymentu Melissa G. Hunt, szefowa zespołu badawczego. I trudno odmówić jej racji, zwłaszcza mając przed oczami pierwszą reklamę telewizyjną Facebooka z 2012 r. zatytułowaną „The Things That Connect Us”, która porównała użyteczność i znaczenie platformy do krzesła mającego wartość nie tylko funkcjonalną, ale i rzeczy, dzięki której (np. siedząc razem z innymi) możemy podtrzymywać relacje społeczne.
Depresja z Facebooka
Pytanie o to, jak to się dzieje, że coś, co miało nas aktywizować, podnosić satysfakcję z życia i łączyć z innymi – czyni coś wręcz odwrotnego, nasuwa się samo. Przyczyną problemu jest ogromna liczba porównań społecznych, którą fundują swoim sympatykom media społecznościowe, relacjonując szczegółowo, jak wygląda najnowszy samochód, wakacje, pies czy żona znajomego. – Kiedy patrzysz na życie innych ludzi, szczególnie to prezentowane za pośrednictwem Instagrama, możesz łatwo wywnioskować, że życie wszystkich innych jest znacznie fajniejsze niż twoje – mówi Hunt. Wyniki amerykańskiego eksperymentu potwierdzają badania, które rok wcześniej przeprowadziła brytyjska organizacja Royal Society for Public Health (RSPH). Zgodnie z nimi to właśnie Instagram, którego użytkownicy publikują wyretuszowane zdjęcia swoich najładniejszych posiłków, ubrań i wakacji, miał najbardziej negatywny wpływ na osoby w wieku 18–24 lat. Brytyjczycy zwrócili też uwagę na zjawisko opisane jako „depresja Facebooka”. Oglądanie znajomych na wakacjach lub bawiących się całymi nocami może sprawić, że młodzi ludzie czują, że tracą czas, podczas gdy inni cieszą się życiem. Prowadzi to do ciągłej frustracji, skutkuje niższą samooceną, dążeniem do perfekcjonizmu, które może objawiać się zaburzeniami lękowymi. Każdego dnia na samego Facebooka wrzucanych jest 10 milionów nowych zdjęć – pomyślmy tylko, jaką to daje okazję do porównań. Co więcej, media społecznościowe mogą nas skutecznie przekonać nie tylko o tym, że nasze życie jest gorsze niż innych, ale też że sami jesteśmy nieatrakcyjni towarzysko. Jak pokazują wyniki badania przeprowadzonego przez naukowców z Uniwersytetu Kolumbii Brytyjskiej, do takich wniosków dochodzi aż 48 procent młodych użytkowników Facebooka, wierzących, że ich przyjaciele mają więcej bliskich przyjaciół niż oni sami. A to z kolei jeszcze bardziej osłabia poczucie własnej wartości i samotności. I koło się zamyka.
