Czas cyborgów

Na długo przed tym, jak maszynowe poszerzanie zdolności homo sapiens zaczęło budzić wątpliwości rodem z literatury cyberpunkowej, człowiek sięgał po technologię w celach bardziej przyziemnych. Historia tworzenia sztucznych części ciała zastępujących te uszkodzone lub źle działające sięga starożytności.

Żelazna pięść

Jakież było zdziwienie archeologów, którzy na zdjęciach rentgenowskich egipskiej mumii sprzed trzech tysięcy lat zauważyli sztuczny duży palec u nogi. Kobiecie najpewniej amputowano paluch w związku z gangreną, ale rana zasklepiła się, a ślady zużycia dowodzą, że rzeźbiony drewniany zamiennik przytwierdzony za pomocą rzemieni pomagał jej chodzić. Przez setki lat protezy trafiały do kolejnych ofiar wojen i chorób, czasem nawet zahaczając o sztukę. Wystarczy spojrzeć na dzieła rzeźbiarki Anny Coleman Ladd. Amerykanka tworzyła realistyczne maski dla weteranów I wojny światowej, którym potworne uszkodzenia twarzy nie pozwalały normalnie funkcjonować w społeczeństwie. Protezy długo pozostawały jednak tylko głównie kosmetyczną, mało funkcjonalną namiastką.

Rewolucja nadeszła w połowie minionego wieku. Tuż po wojnie na uniwersytecie w Monachium powstała pierwsza tzw. mioelektryczna proteza ręki, reagująca na sygnały z mięśni, do których została podpięta. Nowocześniejsze wersje urządzenia używane są do dziś (w Polsce refunduje je PFRON), ale proste zamienniki mogą tylko otwierać i zaciskać dłoń. Bardziej zaawansowane modele pozwalają skonfigurować zróżnicowane gesty, np. chwycenie kierownicy, aktywowane w obecności umieszczonego w aucie czipu. Do naturalnego ruchu zbliżają się dopiero wynalazki takie jak proteza skonstruowana rok temu na uczelni Georgia Tech. Dzięki uczeniu maszynowemu i ultrasonografowi monitorującemu skurcze mięśni sztuczna ręka muzyka Jasona Barnesa nie tylko wykrywa sygnał do zrobienia ruchu, ale i interpretuje żądany kierunek i siłę. To pozwala „w locie” wydawać polecenia każdemu palcowi osobno, a Barnes znów gra „Odę do radości” lewą dłonią.

Protezy pomagają odkrywać na nowo i inne przyjemności. We wrześniu 2018 roku 44-letni Brytyjczyk za sprawą bionicznego przyrodzenia po raz pierwszy uprawiał seks. Dyskretny przycisk „aktywuje” nowy narząd, do którego skonstruowania lekarze użyli skóry z lewej ręki i żyły z prawego uda.

Superbohater

Protezy ewoluują i w drugą stronę – przywracają zmysł dotyku. LUKE, proteza ręki stworzona przez twórcę Segwaya Deana Kamena, ma m.in. siłomierze w palcach. Dzięki nim użytkownik może np. podnieść jajko bez jego zgniecenia. O krok dalej poszli włoscy badacze, którzy zainstalowali sztuczne ramię niejakiej Almerinie Mascarello. W mięsień pacjentki wszczepili niewielkie elektrody, które przekazują do mózgu sygnały z czujników na palcach, pozwalając jej czuć, czy trzymany obiekt jest miękki, czy twardy, oraz jaki ma kształt. Z kolei kilka miesięcy temu na Uniwersytecie Johnsa Hopkinsa opracowano naszpikowany sensorami odpowiednik ludzkiej skóry właściwej. Po pokryciu nią protezy i podłączeniu elektrod przekazuje ona informacje o krzywiźnie i fakturze, a jeśli przedmiot jest ostry, użytkownik może nawet poczuć ból w kończynie.

Podobne eksperymentalne wynalazki są rzecz jasna bardzo drogie – cena wspomnianej protezy LUKE szacowana jest na 100 tys. dolarów. Na szczęście z pomocą przychodzą drukarki 3D – otrzymane za ich pomocą proste mioelektryczne protezy kosztują kilkaset dolarów. Przy okazji można eksperymentować z ich wyglądem, czego przykładem jest „rękawica Iron Mana” sprezentowana przez Roberta Downeya Jra siedmioletniemu Aleksowi. Coś dla siebie mogli znaleźć również niepełnosprawni fani osadzonej w przyszłości gry wideo Deus Ex: Bunt ludzkości. Z okazji premiery jej producent nawiązał współpracę z firmą Open Bionics i opracował działającą protezę ramienia wzorowaną na mechanicznej ręce protagonisty. To, że bycia cyborgiem nie trzeba się wstydzić, pokazuje też np. piosenkarka Viktoria Modesta, w teledyskach eksponująca różne wersje swojej lewej e-nogi.