Trzy to nie jeden

Czas na praktyczną realizację założonego celu – instalację – obok istniejącego na dysku systemu Windows XP, Windows Vista oraz dystrybucji Linuksa. Zanim jednak rozpoczniesz instalację jakiegokolwiek systemu, musisz zacząć od odpowiednich przygotowań, które zabezpieczą dane przechowywane aktualnie na dysku, a także pozwolą łatwo przywrócić pierwotny stan w razie awarii. Musisz wykonać następujące etapy działań:

• Zabezpieczenie informacji startowych na dysku – gdy komputer jest uruchamiany, informacje o systemie są odczytywane ze specjalnych obszarów na dysku twardym, tzw. Master Boot Recordu, czy też inaczej bootsektora (głównego sektora rozruchowego). Ponieważ założyliśmy, że masz już na dysku system Windows XP, zacznij od wykonania kopii tych ważnych informacji, dzięki czemu łatwo będziesz mógł przywrócić pierwotne ustawienia, gdy instalacja któregoś z kolejnych systemów się nie powiedzie.
• Przygotowanie wolnego miejsca na dysku twardym – każdy z instalowanych systemów operacyjnych wymaga dla siebie odrębnej partycji dyskowej. Jednak w sytuacji, gdy już korzystasz z jakiegoś systemu, cała przestrzeń dyskowa jest już przydzielona aktualnie działającemu systemowi operacyjnemu. Dlatego kolejnym etapem działań będzie przeprowadzenie rekonfiguracji dysku poprzez zmianę wielkości istniejących partycji i utworzenie w ten sposób przestrzeni dla nowych systemów. Oczywiście wielkość partycji trzeba zmienić w taki sposób, by nie utracić danych aktualnie przechowywanych na dysku.
• Instalacja dodatkowych systemów operacyjnych – ten etap nie wymaga wyjaśnień, po zabezpieczeniu danych czas na właściwą instalację systemów.
• Wygodne uruchamianie systemów za pomocą boot managera – boot manager (czy też menedżer rozruchu) to specjalne oprogramowanie, które umożliwia łatwy wybór systemu operacyjnego, z jakiego chcesz w danej chwili korzystać. Wyboru dokonujesz po uruchomieniu komputera – wyświetlane jest wtedy odpowiednie menu z listą zainstalowanych systemów operacyjnych. Pokażemy, jak efektywnie korzystać z menedżera rozruchu.

Po co instalować kilka systemów na jednym komputerze? Każdy system odznacza się specyficznymi unikatowymi własnościami, każdy ma swoją bazę współpracujących z nim aplikacji. Najpopularniejsze dziś Windows XP to największa liczba sterowników sprzętowych i najwięcej aplikacji. Windows Vista to najnowszy system Microsoftu, należy się zatem liczyć z tym, że będzie stopniowo wypierał XP z rynku. Nie wolno zapominać także o Linuksie, który doskonale przydaje się do specyficznych działań, szczególnie związanych z siecią, a także zawiera wiele aplikacji darmowych, które nie mają swoich bezpłatnych odpowiedników w Windows.

Najczęściej tego typu poradniki zakładają, że komputer, na którym będziesz instalował różne systemy, jest nowy. To niezbyt wiernie oddaje rzeczywistość. W praktyce jest zwykle tak, że masz już jakiś system zainstalowany na swoim komputerze. Z dużym prawdopodobieństwem można założyć, że tym systemem jest Windows XP.

Można wyróżnić dwie metody instalacji i korzystania z wielu systemów na jednym komputerze. Pierwsza polega na tym, że poszczególne systemy instalujesz na odrębnych partycjach dysku twardego, czy nawet na odrębnych dyskach twardych. Rozwiązanie to jest najlepsze pod względem wydajności każdego z systemów (każdy będzie miał do dyspozycji cały potencjał obliczeniowy peceta), ale z drugiej strony w danym momencie będziesz mógł korzystać tylko z jednego systemu operacyjnego.

W tej metodzie może się także pojawić problem ze zgodnością poszczególnych systemów, które mają koegzystować na jednym komputerze. Niektóre systemy, by działały, trzeba zainstalować na podstawowej i aktywnej partycji pierwszego dysku twardego znajdującego się w komputerze. Sęk w tym, że w danej chwili tylko jedna partycja może być aktywna. Choć problem można obejść, stosując narzędzia aktywujące i dezaktywujące wybrane partycje podczas rozruchu komputera, to skórka niewarta wyprawki.

Metody pierwszej użyj, gdy jesteś zainteresowany instalacją co najwyżej trzech systemów, np. Windows XP, Windows Vista i jakiejś dystrybucji Linuksa. W dalszej części pokażemy, jak to zrealizować w praktyce. Druga metoda opiera się na wykorzystaniu maszyn wirtualnych, zajmiemy się nią w którymś z kolejnych wydań PC Formatu.

Gdy włączasz komputer, najpierw na ekranie pojawiają się wyniki testu POST (lub ewentualnie wyświetlane jest logo producenta płyty głównej, a test POST przebiega w tle). Następnie komputer wyszukuje na dysku twardym pierwszy główny sektor rozruchowy (Master Boot Record – MBR ), wewnątrz tego obszaru znajduje się m.in. kod programu rozruchowego (ang. boot strap ), który uruchamia konkretny system operacyjny. Zamazanie tego obszaru, np. przez instalator jakiegoś systemu operacyjnego, może spowodować niemożność uruchomienia poprzednio wykorzystywanego systemu, dlatego tak ważne jest jego zabezpieczenie. Uważny czytelnik może zapytać: skoro MBR jest tylko jeden, jak możliwa jest instalacja i korzystanie z wielu systemów. Otóż MBR jest, owszem, jeden, ale bootector może istnieć na każdej partycji z odrębnym systemem. Wtedy bootstrap w MBR uruchamia nie konkretny system, lecz boot managera , który z kolei pozwala wybrać konkretny system. Gdy użytkownik wybierze jakiś system do uruchomienia, program rozruchowy przekierowuje komputer do konkretnego sektora rozruchowego partycji, na której znajduje się wybrany przez użytkownika system.

Na naszym krążku znajduje się program HD Hacker 1.4. Jest to darmowa aplikacja niewymagająca instalacji, za której pomocą łatwo wykonasz kopię sektora MBR. Rozpakuj spakowane archiwum z programem do dowolnego foldera na dysku twardym. Po rozpakowaniu otwórz okno tego foldera i kliknij dwukrotnie ikonę foldera HDHacker, a następnie dwukrotnie kliknij ikonę HDHacker.

W oknie HDHacker, w sekcji Drive to operate wybierz opcję Physical Drive (MBR) i upewnij się, że z rozwijanej listy widocznej obok tej opcji jest wybrana cyfra 0 (co oznacza pierwszy dysk twardy w komputerze). W sekcji Select sector zaznacz opcję First Sector (MBR) i kliknij widoczny w sekcji Read commands przycisk Read sectors from Disk.

W sekcji Sector Image zostanie wyświetlony mało zrozumiały ciąg znaków – to kod sektora MBR (co można poznać m.in. po tekstach komunikatów). W sekcji Write commands kliknij przycisk Save sector to File i w oknie Save as wskaż najlepiej folder na jakimś zewnętrznym dysku albo na pamięci flash i kliknij Zapisz. Plik z kopią sektora MBR będzie zapisany pod domyślną nazwą MBR_HardDisk0.

Poniższe porady stosuj tylko w awaryjnych sytuacjach, na przykład wtedy, gdy instalacja kolejnego systemu zostanie przerwana np. przez awarię zasilania. Jeżeli wszystko pójdzie OK, to nie będziesz musiał odzyskiwać pierwotnej wersji MBR.

Jeżeli instalacja dodatkowych systemów się nie powiodła, ale system główny (XP) wciąż się uruchamia, do przywrócenia pierwotnego stanu sektora MBR możesz również użyć programu HDHacker. Uruchom go (wskazówki w poprzednim warsztacie), ustaw opcje jak na poniższym obrazku i kliknij przycisk Load sector from file.

W oknie Open wskaż zapisany wcześniej plik kopii i kliknij Otwórz, następnie w oknie głównym, w sekcji Write commands. kliknij przycisk Write sector on Disk. Pojawi się okno z pytaniem, czy na pewno chcesz wykonać tę operację. Kliknij OK i zamknij program.

W sytuacji gdy uszkodzenie sektora rozruchowego jest na tyle poważne, że nie daje się uruchomić żadnego systemu, program HDHacker nie na wiele się zda, gdyż nie będzie można go uruchomić, skoro żaden system nie działa. Rozwiązaniem jest skorzystanie z programu MBRWizard. Program MBRWizard nie wymaga instalacji, jest narzędziem działającym w trybie tekstowym. Zatem najlepiej umieścić go na nośniku startowym takim jak np. dyskietka startowa. Uwaga! Jeżeli twój komputer jest pozbawiony w ogóle stacji dyskietek, zapoznaj się z archiwalnym artykułem dotyczącym tego tematu. Znajdziesz w nim porady, jak sformatować flashdysk, by był nośnikiem startowym – pozwoli to na umieszczenie programu MBRWizard właśnie na takim startowym flashdysku. Oprócz programu MBRWizard na nośniku startowym zamieść także wcześniej zapisany (za pomocą HDHackera) plik zawierający sektor MBR. Obydwa pliki – plik z programem i plik z MBR umieść w katalogu głównym nośnika startowego.

Włóż dyskietkę startową (lub podłącz flashdysk startowy) do napędu i włącz komputer. Uwaga! Upewnij się, że BIOS jest prawidłowo skonfigurowany i komputer rozpocznie wyszukiwanie informacji startowych najpierw na dyskietce (względnie flashdysku), a nie na dysku twardym, na którym MBR jest uszkodzony (gdyż wtedy zobaczysz jedynie komunikat błędu). Po chwili od rozpoczęcia uruchamiania na ekranie powinieneś zobaczyć znak zachęty: A:\>

Wpisz polecenie MBRWiz. Na ekranie pojawi się lista opcji dostępnych dla tego programu. Do dalszych działań będziesz używał funkcji o nazwie Restore.

Zakładając, że plik z kopią zapasową sektora MBR ma nazwę MBR_HardDisk0.dat (taką nazwę domyślnie nadaje program HDHacker, którego użyłeś do wykonania kopii zapasowej sektora MBR) wpisz następujące polecenie: MBRWiz /Restore=MBR_HardDisk0.dat i wciśnij [Enter]. Zobaczysz komunikat The MBR was successfully restored, co oznacza sukces w operacji przywracania sektora MBR.

Wyjmij dyskietkę (lub odłącz flashdysk) i ponownie zrestartuj komputer – powinien uruchomić się twój główny (w założeniu – Windows XP), pierwszy zainstalowany system operacyjny.

Skoro już zabezpieczyłeś informacje rozruchowe twojego podstawowego systemu operacyjnego, czas na kolejny etap działań – uzyskanie wolnego miejsca na dysku dla systemów, które planujesz zainstalować. Ponieważ zgodnie z naszymi wcześniejszymi założeniami operacja ta będzie wymagała „odchudzenia” istniejącej partycji z systemem Windows XP, powinieneś zacząć od defragmentacji dysku, po to by zawartość dysku została upakowana w spójnym obszarze dysku a nie rozrzucona kawałkami po całej jego przestrzeni. Proces defragmentacji był już prezentowany na łamach PC Formatu, zatem odsyłamy do archiwalnego tekstu zamieszczonego na naszym CD. Gdy już zdefragmentujesz dysk (lub dyski) możesz przejść do kolejnego etapu.

Narzędziem, z którego będziesz korzystał w celu „odchudzenia” istniejących partycji, jest linuksowy program GParted. Zamieściliśmy go na naszym krążku w formie pliku obrazu płyty CD w formacie ISO. Zacznij zatem od przygotowania płytki na podstawie tego obrazu.

Uruchom komputer z przygotowanej na podstawie obrazu płytki – pamiętaj o odpowiednim zmodyfikowaniu ustawień rozruchowych w BIOS-ie komputera – komputer ma w pierwszej kolejności sprawdzać napęd optyczny pod kątem plików startowych. Na ekranie powinieneś zobaczyć menu uruchomieniowe Gnome Partition Editor, w którym pozostaw domyślne zaznaczenie i zatwierdź wybór, wciskając [Enter].

Na ekranie zaczną się wyświetlać różnego typu komunikaty. Zignoruj je i poczekaj, aż zostanie wyświetlony wiersz Load keymap. Wciśnij [Enter], by uaktywnić domyślny wybór. Następnie ponownie potwierdź kolejny wybór klawiszem [Enter]. Zaczną się wyświetlać kolejne komunikaty. Zachowaj cierpliwość.

Uruchomi się środowisko graficzne, w którym automatycznie otwarte zostanie okno główne programu GParted. Jeżeli masz kilka dysków (nie partycji) zainstalowanych w komputerze, wybierz ten, na którym chcesz uzyskać miejsce dla nowych systemów, wybierając go z listy wywoływanej kliknięciem w element widoczny w górnym prawym rogu okna programu.

Po wybraniu dysku w górnym pasku narzędziowym kliknij ikonę Resize/Move.

Zostanie wyświetlone okienko Resize/Move, w którym – za pomocą strzałek możesz przesuwać granice istniejącej partycji. Rozmiary partycji możesz także regulować ręcznie, wpisując odpowiednie wartości w pola:
Free Space Precending – pole do wprowadzenia, ile miejsca ma być wolnego PRZED już istniejącą partycją,
New Size – tu określasz nową objętość wcześniej istniejącej partycji,
Free Space Following – pole wartości określającej, ile miejsca ma być wolnego ZA już istniejącą partycją.

Wszystkie z pól tekstowych są ze sobą powiązane, wprowadzenie wartości w jednym z nich powoduje zmianę wartości co najmniej w jednym z pozostałych. Gdy już ustawisz właściwe wartości (wspomóż się ramką „Komfortowa przestrzeń dla różnych systemów”), kliknij przycisk Resize/Move.

Zadanie zmiany rozmiaru partycji zostanie dopisane do kolejki zadań programu GParted (jest ona wyświetlana w głównym oknie, w dolnej jego części). Zwróć uwagę na obszar nazwany unallocated, obrazujący odzyskane wolne miejsce. By wprowadzić zmiany w życie, kliknij Apply.

Program wyświetli komunikat – żądanie potwierdzenia operacji. Kliknij przycisk Apply. Zostanie wyświetlone okno obrazujące postęp operacji zmiany rozmiaru. Poczekaj na jej zakończenie, po czym zamknij program i zrestartuj komputer (nie zapominając o wyjęciu niepotrzebnej już płytki z programem GParted.

Ile miejsca na dysku zajmuje system operacyjny? Bez względu na to, ile – pozostawienie wolnej przestrzeni tylko na sam system nie rozwiązuje sprawy. Z pewnością będziesz chciał na każdym z instalowanych systemów doinstalowywać jakieś programy, zapisywać pliki itp. Dlatego poniżej wymieniliśmy minimalne naszym zdaniem wymagania względem przestrzeni dyskowej dla niektórych systemów operacyjnych. Podkreślamy – do samej instalacji systemu wystarczy sporo mniej. 2 GB w przypadku XP – 16 GB w przypadku Visty i ok. 2–6 GB w przypadku Linuksa (zależnie od dystrybucji). Ale nie zapominaj o dodatkowych danych.

Skoro dysk twardy masz już przygotowany, czas rozpocząć ostatni etap operacji – instalację kolejnych systemów operacyjnych. Zacznij od instalacji Linuksa. W naszym przykładzie proponujemy Linux Ubuntu 7.10. Szczegółową procedurę instalacji znajdziesz w archiwalnym artykule na naszym krążku, poniżej przedstawimy jedynie różnice, jakie powinieneś uwzględnić w związku z tym, że Linux jest instalowany „obok” innych systemów. Po zainstalowaniu Linuksa kolejnym (i ostatnim) systemem będzie Windows Vista. Także i do tego systemu już wcześniej przygotowaliśmy szczegółowy przewodnik (tekst archiwalny znajdziesz na płytce dołączonej do numeru), a tutaj skupimy się jedynie na koniecznych różnicach. Do dzieła!

Postępuj zgodnie ze wskazówkami z naszego archiwalnego poradnika, aż dotrzesz do etapu partycjonowania dysku twardego. W oknie Zainstaluj wybierz opcję Ręcznie i kliknij Do przodu.

Zaznacz wiersz free space i kliknij przycisk New partition, następnie w oknie Utwórz partycję pozostaw zaznaczone opcje Podstawowa i Początek, w polu definiującym rozmiar wpisz docelową wielkość partycji w megabajtach (np. 10 000), z listy Użyj jako wybierz ext3 i kliknij OK. Pamiętaj o pozostawieniu miejsca jeszcze na kolejny system – Windows Vista!

W analogiczny sposób utwórz jeszcze jedną partycję (niezbędną dla Linuksa partycję wymiany) i w oknie Utwórz partycję ustaw parametry: z listy Użyj jako wybierz swap i podaj rozmiar 512 MB). Kliknij OK.

Na liście partycji powinieneś zobaczyć trzy partycje. Partycja oznaczona – w kolumnie Type – jako ntfs to partycja, na której jest zainstalowany Windows XP. Partycja ext3 to główna partycja Linuksa, natomiast swap to partycja wymiany. Wartość w wierszu free space określa ilość wolnego miejsca na dysku na kolejny system. Kliknij przycisk Do przodu.

Etap o nazwie Migracja dokumentów i ustawień pomiń, klikając Do przodu. Następnie kontynuuj zgodnie z naszym przewodnikiem z archiwalnego artykułu (od kroku 9 warsztatu dotyczącego instalacji).

Po ponownym uruchomieniu komputera (nie zapomnij o wyjęciu instalacyjnej płytki z napędu) na ekranie powinno po chwili pojawić się menu uruchomieniowe zainstalowane przez Linuksa. W naszym przykładzie (zakładającym, że zainstalowałeś Linux Ubuntu 7.10) będziesz miał do wyboru normalne uruchomienie Linuksa – wiersz Ubuntu 7.10, kernel 2.6.22-14-generic i dwa linuksowe tryby diagnostyczne. Chcąc uruchomić Windows XP, zaznacz klawiszami kursora wpis Microsoft Windows XP i wciśnij [Enter].

Masz już na dysku dwa działające i nieprzeszkadzające sobie wzajemnie systemy operacyjne – czas na trzeci – Windows Vista. Podobnie jak w przypadku Linuksa, także i dla Visty szczegółowy przewodnik instalacyjny zamieściliśmy na naszym krążku. Tutaj jedynie odniesiemy się do różnic wynikających z obecności innych systemów w komputerze.

Włóż płytę instalacyjną Windows Vista, zrestartuj komputer i postępuj wg wskazówek z poradnika zawartego w archiwalnym artykule, aż do kroku 6 warsztatu instalacyjnego, kiedy następuje pytanie instalatora o docelowe miejsce instalacji.

Na liście partycji zobaczysz cztery pozycje – trzy pierwsze, opisane w kolumnie Typ jako Podstawowy, to partycje już zainstalowanych systemów (Windows XP i dwie linuksowe). Zaznacz wiersz oznaczony jako Nieprzydzielone miejsce i kliknij Dalej. Uwaga! Jeżeli nie chcesz przyporządkowywać systemowi Vista całej pozostałej wolnej przestrzeni, kliknij odnośnik Opcje dysku (zaawansowane). My jednak założyliśmy, że skoro pozostałe dwa systemy są już zainstalowane, możesz wykorzystać całą wolną przestrzeń.

Dalsze działania nie różnią się od opisanych we wspomnianym archiwalnym przewodniku instalacji systemu Windows Vista.

Po ponownym uruchomieniu komputera zobaczysz menu Menedżera rozruchu systemu Windows Vista. Do wyboru masz: Wcześniejsza wersja systemu Windows i Microsoft Windows Vista. Jeżeli wybierzesz pierwszą możliwość – uruchomi się Windows XP, druga uruchomi Windows Vista. Co z Linuksem? Bez obaw, ten system wciąż jest na dysku, czas na modyfikację ustawień Menedżera rozruchu systemu Windows Vista.

Ostatnim etapem działań będzie takie ustawienie Menedżera rozruchu Windows Vista, by uwzględniał on obecność na dysku twardym wszystkich zainstalowanych systemów: XP, Linuksa i Visty. Do modyfikacji ustawień Menedżera posłuż się programem EasyBCD 1.7.1.6, który znajdziesz na naszym krążku.

Uruchom Windows Vista i kliknij dwukrotnie ikonę EasyBCD lub wybierz opcję instalacji z naszego krążka.

W oknie instalatora kliknij kolejno przyciski: Next, I Agree, Install, Next oraz Close.

Program uruchomi się automatycznie. Okno programu jest domyślnie uaktywnione w trybie podglądu, który można także włączyć, klikając przycisk View Settings. Główną część okna zajmuje anglojęzyczny opis informujący o dwóch wpisach (dotyczą one Windows XP i Windows Vista). Brakuje wpisu dotyczącego Linuksa. Kliknij zatem przycisk Add/Remove Entries.

W sekcji Add an Entry zaznacz zakładkę Linux. Z listy Type wybierz Grub (tak nazywa się menedżer rozruchu w Linuksie Ubuntu, jeżeli jednak zdecydowałeś się zainstalować inną dystrybucję, korzystającą np. z menedżera rozruchu Lilo, pamiętaj o wybraniu właściwej pozycji z widocznej w oknie listy). W polu Name wpisz, jak ma się nazywać dana pozycja (w naszym przykładzie jest to po prostu Linux Ubuntu 7.10), następnie z listy Drive wybierz partycję oznaczoną jako Linux native, zaznacz pole wyboru GRUB isn't installed to the bootsector, kliknij przycisk Add Entry i zamknij program.

Zrestartuj komputer. Gdy pojawi się Menedżer rozruchu systemu Windows Vista, zobaczysz dodany wpis Linux Ubuntu 7.10. Zaznacz go i wciśnij [Enter]. Po krótkiej chwili zobaczysz znany ci już ekran menu rozruchowego linuksowego menedżera rozruchu. Wybierz: Ubuntu 7.10, kernel 2.6.22-14-generic i wciśnij [Enter], by uruchomić Linuksa.

W ten sposób dotarłeś bezpiecznie do końca – jeżeli stosowałeś się do naszych wskazówek, które skrupulatnie przetestowaliśmy na kilku redakcyjnych komputerach, powinieneś na tym etapie cieszyć się możliwością uruchomienia jednego z trzech, niezależnie zainstalowanych i nieprzeszkadzających sobie – mimo że znajdują się wszystkie na jednym dysku – systemów operacyjnych.