AS‑y w swoim fachu

Tak jak dyslektycy toczą walkę z alfabetem, tak samo osoby z autyzmem i syndromem Aspergera mają problem ze zrozumieniem społecznych wskaźników odrzucenia albo pojmowaniem sympatii. Na szczęście świadomość na temat potrzeb osób nieneurotypowych wzrasta.

Okazuje się, że wystarczy kilka małych kroków, aby współpraca między AS-ami (ang. Asperger Syndrome – zespół Aspergera), HFAmi (ang. High- -Functioning Autism – wysokofunkcjonujący autyzm) i neurotypowymi przebiegała sprawnie i dawała obu stronom wymierne korzyści. Właśnie z tego powodu powstaje coraz więcej przedsięwzięć, które pomagają zdiagnozowanym dzieciom lepiej radzić sobie w społeczeństwie oraz, co ważne, powstają projekty dla dorosłych. To dzięki takim programom pełnoletni aspergerowcy i autystycy zyskują szansę na lepsze odnalezienie się w realiach dzisiejszego świata i przede wszystkim – na znalezienie pracy.

Neuroatypowi ochoczo korzystają z takiej możliwości, oferując tym samym wyjątkowe zdolności, które są niezwykle przydatne w specyficznych branżach. Jedną z nich jest IT. Koncentracja, dokładność i długofalowe skupienie na jednym zagadnieniu, zazwyczaj wymagającym powtarzalności, to cechy wysoce pożądane w branży informatycznej. U osób ze spektrum autyzmu są one wielokroć lepsze niż u osób neurotypowych. Do tego borykający się z AS i HFA nie lubią zmian, więc automatycznie stają na czele najbardziej lojalnych pracowników. Gdy przyzwyczają się do jednego miejsca i czynności, oddają się im bez reszty.

Według danych z ONZ, już teraz 1 na 50 osób w Europie cierpi na zaburzenia ze spektrum autyzmu, a wiele z nich nawet o tym AS-Y nie wie. Dorośli z nierozpoznanymi zespołem Aspergera i autyzmem wysokofunkcjonującym nie zdają sobie sprawy, że ich kiepskie relacje z otaczającym światem są wynikową zaburzeń o podłożu neurologicznym, które cechują ASów i osoby z HFA.

Tacy ludzie nieraz popadają w depresję, mają lęki, izolują się od świata. Poczucie odmienności w okresie dojrzewania bywa traumatyczne. Inni są natomiast aż nadto ekspresyjni, ekstrawertyczni, przytłaczają swoją osobowością. Dotknięci zaburzeniami ze spektrum autyzmu żyją cały czas w dwóch światach: swoim własnym i tym mniej zrozumiałym – otaczającym.

Na fali chęci niesienia pomocy oraz wypełnienia luki w polskim systemie zatrudnienia osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu powstała Europejsa Fundacja Aktywizacji społecznej i projekt asperIT. O kulisach pracy ze zdiagnozowanymi dorosłymi opowiadają mi Błażej Knapik i Tomek Jasiński, koordynatorzy projektu asperIT, którego operatorem jest właśnie EFAS.

Nawarstwianie się kolejnych kłopotów związanych z dorosłym życiem jako osoba z zaburzeniami ze spektrum autyzmu oscyluje wokół wielu mitów, które wyrosły na przestrzeni dziejów. Są to m.in. stwierdzenia, że takie jednostki ludzkie nie są zdolne do uczuć wyższych, są agresywne, niegrzeczne, samolubne. Temat osób dotkniętych Aspergerem i autyzmem to w Polsce w dużej mierze ciągle tabu.

Nie ułatwia to nawet ludziom zdiagnozowanym życia i nie niweluje problemów. Jednym z nich jest niemożność znalezienia pracy (o zatrudnieniu osób z Aspergerem więcej można znaleźć np. tu). Koordynatorzy projektu asperIT podczas rozmowy kilkukrotnie podkreślali konieczność zadbania o osoby dorosłe, które zdiagnozowano jako borykające się z zespołem Aspergera i autyzmem wysokofunkjonującym. Właśnie świadomość konieczności niesienia im pomocy sprowokowała grupę osób stojącą za EFAS do zorganizowania serii szkoleń umożliwiających AS-om i HFA-om przygotowanie się do pracy w różnych firmach zatrudniających testerów oprogramowania.

Jak wspomina Błażej Knapik:

– Na zachodzie coraz popularniejsze jest aktywizowanie zawodowe osób z rozpoznanym AS lub HFA. Pomyśleliśmy, że świetnie byłoby zorganizować coś takiego także w Polsce. Zrobiliśmy przegląd ofert przygotowanych dla ludzi z zaburzeniami ze spektrum autyzmu w naszym kraju i nie znaleźliśmy nic skierowanego specjalnie do osób dorosłych. Za granicą jest wiele firm, które zajęły się problemem braku niszy na rynku pracy dla aspergerowców i autystów.

Warto wspomnieć, że w Polsce od kilku lat funkcjonują grupy zajmujące się pomocą dorosłym z Aspergerem i autyzmem (np. fundacja Synapsis), jednak nie było dotychczas żadnego stowarzyszenia skupiającego się na pomocy w szkoleniu nieneurotypowych w kierunku testowania oprogramowania.

Błażej Knapik tłumaczy decyzję o utworzeniu asperIT właśnie tym faktem. Ponadto opowiada, dlaczego akurat branża IT jest dobra dla ludzi z AS i HFA:

– Profesor Temple Grandin, która jest cenioną specjalistką z zakresu zootechniki, ale przy tym sama dotknięta jest autyzmem wysokofunkcjonującym, przygotowała listę zawodów, w których osoby jej podobne będą się czuły dobrze, a ponadto, doskonale sprawdzą się na danym stanowisku ze względu na specyficzne umiejętności. Ludzie z AS i HFA są bowiem wyjątkowo skupieni na swoim zadaniu i wykonują je z bardzo dużą dokładnością. Dla osób ze spektrum autyzmu nie poleca się prac wymagających umiejętności miękkich. Lepiej radzą sobie w powtarzalnych, rutynowych zajęciach, gdzie konieczne jest drobiazgowe podejście do zagadnienia i nierzadko – zagadnienia matematyczne. Doskonale zdali sobie z tego sprawę stojący za organizacjami aktywizującymi AS-ów i HFA-ów zawodowo na terenie Stanów Zjednoczonych, Danii, Niemiec czy Szwecji. Pomyśleliśmy, że skoro tam projekty angażowania nieneurotypowych do pracy w IT cieszą się tak dużym zainteresowaniem, dlaczego by nie spróbować zaimplementować takiego modelu także w Polsce?

Tym sposobem grupa entuzjastów pod nadzorem pomysłodawcy projektu, Pawła Wojtyczki, zorganizowała program pomocowy dla dorosłych z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Projekt asperIT powstawał od 2015 roku. Wymagał współpracy ze strony specjalistów do pracy z dorosłymi dotkniętymi AS i HFA, znalezienia miejsce szkoleń, trenerów odpowiedzialnych za rozwój umiejętności związanych z testowaniem, oraz dofinansowanie pozwalające nieneurotypowym kandydatom na możliwość podejścia do testu ISTQB.

Pozytywnie zdany egzamin otwiera przed uczestnikami ścieżkę kariery jako tester oprogramowania. Oprócz oczywistych korzyści płynących z certyfikatu testera, kandydaci rozwijają umiejętności integracyjne oraz edukację w nowych gałęziach rozwoju. I to bezpłatnie. Do realizacji edycji pilotażowej w latach 2017 – 2018 włączyło się Dolnośląskie Stowarzyszenie na Rzecz Autyzmu, a grant od Narodowego Instytutu Wolności pozwolił na organizację kolejnych edycji.

Projekt asperIT doczekał się już kilku odsłon, a każda była poprawiona o wnioski wyciągnięte z poprzedniej. Edycja pilotażowa cieszyła się sporym zainteresowaniem i okazała sukcesem. W ludziach, którzy są odbierani jako osoby z ograniczeniami przez swoje specyficzne podejście do życia, współpracownicy fundacji EFAS, wzorem zagranicznych projektów, odnaleźli potencjał.

Tomek Jasiński o przebiegu kolejnych etapów akcji mówi tak:

– Przede wszystkim konieczne było przeprowadzenie rekrutacji. Tak, jak w przypadku ludzi spoza spektrum autyzmu, tak i osoby nieneurotypowe mają większe lub mniejsze predyspozycje do wykonywania danego zawodu. Na podstawie danych, które kandydat wpisuje do formularza na stronie, zapada decyzja o zaproszeniu na rozmowy indywidualne z tutorami. Wyłoniona grupa uczestników o najwyższych predyspozycjach przystępuje do testu IT. Kilkanaście osób, które poradzą sobie najlepiej, bierze udział w programie szkoleniowym asperIT. Obejmuje ono trening kompetencji społecznych oraz samo przyuczanie do zawodu testera. Dodatkowo przeprowadzamy praktyki, które dają kandydatom najlepszą świadomość tego, jak taka praca wygląda. (szczegółowy przebieg etapów można znaleźć na stronie projektu).

Czym różni się szkolenie osób nieneurotypowych od szkoleń standardowych? W trakcie testów osób dotkniętych Aspergerem specjaliści przyglądają się temu, jak ci ludzie sobie radzą podczas pracy z zagadnieniami nieoczywistymi. Przykładem jest tu zadanie, w którym dane są niepełne. Tutorzy sprawdzają, czy osoby ze spektrum autyzmu poradzą sobie ze zdobyciem tych informacji, czy będą w stanie się zapytać prowadzącego, co robić, czy zdecydują się poprosić o pomoc. Jak podkreślają rozmówcy, istotne jest, jakie predyspozycje do pracy w grupie mają kandydaci.

Bo oprócz rozwiązywania zagmatwanych zadań z sektora IT, muszą oni także rozumieć, jak współpracować z kolegami z zespołu.

Tomasz Jasiński przytoczył historię, która dobrze obrazuje ten aspekt:

– Swego czasu zgłosiły się do nas osoby z pewnej firmy, w której zatrudniony był doskonały specjalista, radzący sobie z najtrudniejszymi zagadnieniami. Koledzy z pracy mieli jednak spory problem w komunikacji z nim. Dla nas jest normalne to, że jak ktoś ma zły dzień, to czasem marudzi i burknie pod nosem. Osoby z zespołem Aspergera czy HFA odbierają takie zachowania bardzo osobiście. Ponadto miewają specyficzne tiki nerwowe, które mogą rozpraszać współpracowników. Dla nieneurotypowych to, co nam się wydaje dobrymi warunkami, dla nich może równać się z pomieszczeniem zbyt głośnym, za jasnym. Nauczenie się wzajemnego zrozumienia to bardzo istotny element naszych szkoleń. Pomogliśmy dogadać się wspomnianym postaciom, a wydarzenie utwierdziło nas w przekonaniu, że działalność, jaką prowadzimy w kierunku aktywizacji zawodowej AS i HFA powinna zakrawać coraz szersze kręgi i uświadamiać także samych pracodawców oraz współpracowników.

Błażej Knapik dodaje, że świadomość odpowiedniego prowadzenia rozmowy z osobą nieneurotypową przydałabym się także w komunikacji osób bez stwierdzonych zaburzeń ze spektrum autyzmu, ponieważ pozbawienie jej metafor i bardzo konkretne przekazywanie informacji o zadaniach ułatwiłoby pracę wszystkim. W związku z tym asperIT postanowiło rozszerzyć swoje działania do szkoleń przeprowadzanych w biurach i firmach, aby poprawić w środowisku pracowników komunikację. Takie szkolenia są w stanie pomóc współpracować nie tylko dotychczas działającemu zespołowi ale i przygotować pracowników na przyjęcie w swe kręgi osób nieneurotypowych.

Aktualna edycja szkoleń w ramach asperIT w związku z obostrzeniami w kraju, działa na zasadzie zdalnego uczestnictwa w webinarach dotyczących testowania. Knapik zdradził, że cieszą się one dużą popularnością. Zarówno uczestnicy, jak i testerzy odbierają taką formę bardzo pozytywnie. Jak tylko pojawi się taka możliwość, edycja zostanie dokończona na żywo. Nadchodzące szkolenie warszawskie wciąż ma otwartą listę zapisów.

– Wszystko zaplanowaliśmy tak, by etap szkoleń społecznych, który musi być przeprowadzony na żywo, zdążymy przeprowadzić w trakcie odmrażania gospodarki, a formuła następnych etapów będzie dostosowywana do obecnej sytuacji epidemiologicznej i zastrzegliśmy to przy rekrutacji.

Kolejne wrocławskie wznowienie projektu pokazało, że takie działania w Polsce są bardzo potrzebne, a poza tym udowodniło, że specyficzny sposób rozumowania osób z zespołem Aspergera i HFA tworzy z nich pracowników idealnych w pewnych branżach. Firmy, które zdecydowały się zatrudnić uczestników asperIT dały bardzo pozytywne opinie na temat wykonywanej przez te osoby pracy. Wnioski płynące z pracy terapeutów z niewielkimi grupami kandydatów do testu ISTQB to m.in. fakt, że metoda prowadzenia szkoleń wpływała na szybkie adaptowanie się uczestników do nowej rzeczywistości i łatwiejsze nawiązywanie relacji z innymi.