Windows od 1.0 do 10

Microsoft zbudował swoją pozycję, sprzedając system MS-DOS przeznaczony dla komputera IBM PC i jego klonów. Choć DOS działał w trybie tekstowym, a jego użytkownicy nie wyobrażali sobie, że peceta można obsługiwać inaczej, założyciel firmy Bill Gates dostrzegł potencjał graficznego interfejsu użytkownika, który Apple opracowało dla swoich maszyn Lisa oraz Macintosh.

Choć pierwszym wersjom Windows daleko było do wyposażonego w dopracowany interfejs systemu Mac OS, miały one niepodważalną zaletę – można było uruchomić je na tanim, powszechnie dostępnym klonie PC dowolnej firmy, jeżeli tylko był w nim zainstalowany procesor Intel x86. System szybko się rozwijał. Windows 3.0 był już dojrzałym środowiskiem z szerokim wachlarzem programów do tworzenia publikacji (PageMaker, Photoshop) czy projektowania (AutoCAD), a wersja 3.11 stała się standardowym dodatkiem do DOS-u w każdym nowym pececie. Prawdziwy przełom w rozwoju Windows przyniósł rok 1995. Dzięki kampanii reklamowej za pół miliarda dolarów ludzie na całym świecie dowiedzieli się o systemie, w którym programy uruchamia się za pomocą wygodnego przycisku Start, pliki przechowywane są na podręcznym pulpicie, a urządzenia instaluje się, po prostu podłączając do komputera. Windows 95 startował z pominięciem DOS-u, który został głęboko ukryty przed oczami przeciętnego użytkownika. Teraz każdy pecet oferował taki sam komfort pracy jak drogi Macintosh. Dzięki popularności pecetów z nowymi Windowsami Apple otarło się o bankructwo, a Microsoft zdobył ponad 90-procentowy udział w rynku systemów operacyjnych, likwidując konkurencyjne oprogramowanie dla pecetów, np. chwalony za stabilność system IBM OS/2.

Kolejnym krokiem milowym w rozwoju Okienek był Windows XP, który połączył dwie niezależnie rozwijane gałęzie Windows – wywodzącą się z DOS-u hybrydową platformę 32-bit/16-bit i czysto 32-bitowego Windowsa NT, stworzonego od podstaw na początku lat 90-tych z myślą o zastosowaniach profesjonalnych, obsłudze serwerów i stacji roboczych. Wskutek dwoistości użytkownicy musieli dotąd wybierać między łatwością użytkowania, instalacji sprzętu i obsługi multimediów (Windows 95 i 98), a stabilną pracą aplikacji 32-bit, obsługą kronikowanego systemu plików NTFS i lepszą implementacją protokołów sieciowych (Windows NT). Windows XP z 2001 roku, który bazował na Windows NT, połączył stabilność pracy z łatwą obsługą i multimedialnymi fajerwerkami. Mimo początkowych problemów z bezpieczeństwem system szybko podbił rynek i stał się punktem odniesienia, do którego użytkownicy przyrównywali kolejne Okienka.

Od czasu premiery Windows XP Microsoft porusza się po sinusoidzie – po udanych wersjach systemu następują spektakularne wpadki. Wypełniona po brzegi nowinkami technicznymi Vista z 2007 roku zniechęciła użytkowników problemami z kompatybilnością sprzętu i wolną pracą. Po usunięciu niedociągnięć poprawiona Vista, czyli Windows 7, zastąpiła Windows XP w roli standardowego systemu i w domach, i w korporacjach. Następnie Microsoft znów się potknął – wprowadzone w Windows 8 modyfikacje w interfejsie wymagały zmiany wieloletnich nawyków, co wywołało furię większości klientów. Nadchodzący Windows 10 będzie dla „ósemki” zapewne tym, czym Windows 7 był dla Visty: wersją poprawioną, dostosowaną do potrzeb użytkownika wersją, która na długo zagości na pecetach. Jest to prawdopodobne tym bardziej, że Windows 10 jest ostatnią wersją systemu w tradycyjnym rozumieniu – „dziesiątka” będzie usługą, w której nowe funkcje będą pojawiały się latami, w miarę ich opracowywania.

Powstaje pierwszy eksperymentalny komputer z graficznym interfejsem użytkownika (GUI), bazującym na oknach i ikonach, obsługiwany za pomocą myszy.

Steve Jobs, założyciel Apple, po zapoznaniu się z komputerem Alto opracowuje pierwszy komercyjny komputer z GUI – Apple Lisa. Jest on przeznaczony dla biznesu, można uruchomić w nim m.in. edytor tekstu i arkusz kalkulacyjny.

Bill Gates zainspirowany systemem Apple Lisa i oraz graficznym środowiskiem Visi On przeznaczonym dla MS-DOS prezentuje pierwszą wersję swojej nakładki graficznej na system MS-DOS 2.0. Pozwala ona na wielozadaniową pracę z kilkoma aplikacjami.

Pierwsza komercyjna wersja Windows jest sprzedawana jako nakładka na system MS-DOS. Pozwala na ograniczoną wielozadaniowość aplikacji uruchamianych w oknach (zarówno MS-DOS, jak i natywnych) i na obsługę myszą. Pojawiają się pierwsze natywne sterowniki urządzeń.

W kolejnej wersji Windows pojawiają się znacznie bardziej funkcjonalne okna programów, które użytkownik może teraz dowolnie rozmieszczać w obszarze roboczym. Rosną też możliwości graficzne systemu, co wiąże się bezpośrednio z rozwojem pecetów – obsługiwane są karty graficzne VGA, co oznacza, że użytkownicy mogą cieszyć się obrazem w 16 kolorach i bardzo wysokiej jak na tamte czasy rozdzielczości 640x480 pikseli. W systemie Windows 2.0 można pracować na pierwszych wersjach aplikacji biurowych Microsoft Word i Microsoft Excel dla Windows. Firma Apple odpowiada na premierę nowego systemu Microsoftu w typowy dla siebie sposób – pozywając twórców za sklonowanie interfejsu komputera Macintosh. Sąd w Kaliforni odrzuca jednak oskarżenia o naruszenie patentów, odblokowując w ten sposób drogę do dalszego rozwoju Windows.

Pierwsza wersja Windows, która odniosła sukces komercyjny. System pozwał w pełni wykorzystać możliwości procesorów Intel 286 i 386, np. tryb chroniony oraz wielozadaniowość. W wersji 3.1 pojawiła się obsługa kart dźwiękowych oraz płyt CD‑ROM.

Okienka zaprojektowane do pracy w sieci. System zawierał moduł, który pozwalał tworzyć sieci P2P pomiędzy komputerami z Windows i zakładać grupy robocze służące do wymiany plików. Można też było zainstalować stos protokołów TCP/IP i łączyć się z internetem. Ponadto ta wersja systemu obsługiwała np. fonty TrueType.

Współczesny system operacyjny Microsoftu narodził się właśnie w tym miejscu, jako Windows NT (ang. New Technology – nowa technologia). Podszywając się pod własną, dobrze znaną markę i wykorzystując okienkowy interfejs Windows 3.1, w rzeczywistości Microsoft wypuścił na rynek całkowicie nowy, 32-bitowy system operacyjny przeznaczony do zastosowań profesjonalnych. Windows NT nie miał nic wspólnego z dobrze znanym w tym czasie i bardzo popularnym DOS-em, a zaletami nowego systemu były prawdziwa wielozadaniowość, wcześniej dostępna tylko na platformie UNIX, kronikowany, odporny na uszkodzenia system plików NTFS, który wspierał nazwy plików dłuższe niż osiem znaków (co było charakterystyczne dla DOS-a) oraz rejestr systemu, który zastąpił tekstowe pliki konfiguracyjne DOS-a. Windows NT nie podbił jednak rynku ze względu na ubogą ofertę oprogramowania. Nie był zgodny z aplikacjami MS-DOS i 16-bitowymi aplikacjami Windows 3.1. Kompatybilne z Windows NT aplikacje 32-bit były w tamtych czasach prawdziwą rzadkością.

Największa rewolucja w historii systemu. Windows przestał być nakładką na DOS i przekształcił się w odrębny 32-bit system operacyjny, który umożliwiał łatwą instalację urządzeń bez konieczności ich ręcznej konfiguracji (tzw. plug and play). Pojawiły się nowoczesny pulpit, menu Start oraz pasek zadań, który pozwalał na łatwe przełączanie programów. W nowym systemie obok aplikacji 32-bit można było uruchamiać starsze programy 16-bitowe, także aplikacje MS-DOS. Ceną za wsteczną kompatybilność z MS-DOS była stabilność dużo niższa niż w wersji Windows NT. Wraz z aktualizacjami pojawiły się istotne komponenty: API do gier DirectX oraz przeglądarka internetowa Internet Explorer. Kontynuacjami systemu były wersje Windows 98 oraz Windows Millenium Edition (Me) – ostatnia odsłona Okienek z fragmentami 16-bitowego kodu wywodzącego się z MS-DOS.

Linia profesjonalna systemów Microsoftu otrzymała nowoczesny GUI wzorowany na Windows 95 już w wersji NT 4.0 (w 1996 r.), ale dopiero wersja Windows 2000 wniosła do linii NT poważne zmiany. Dzięki integracji z DirectX środowisko NT zaczęło obsługiwać gry, co było ważnym krokiem na drodze do integracji linii konsumenckiej, Windows 9x, oraz profesjonalnej, NT. Pojawił się mechanizm instalacji sprzętu plug and play, menedżer urządzeń, obsługa multimediów, możliwość korzystania z akcesoriów USB i konsola zarządzania, która ułatwiała administrację systemem. W Windows 2000 zadebiutowała istotna usługa Active Directory, która odpowiada za autoryzację i kontrolę dostępu do zasobów w sieciach korporacyjnych.

Połączenie stabilności i wydajności systemów z linii NT z funkcjami multimedialnymi i łatwością obsługi, które cechowały linię 9x. System otrzymał odświeżony interfejs z podcieniami menu i technologią renderowania czcionek ClearType, która znacząco poprawiła jakość wyświetlania tekstu. XP wyróżniał się doskonałą obsługą grafiki 3D dzięki nowej generacji DirectX 8 i był dobrze przystosowany do pracy w internecie, m.in. dzięki wbudowanemu firewallowi, obsłudze modemów DSL i sieci Wi-Fi. Problemom XP z bezpieczeństwem Microsoft zaradził za sprawą dużej modyfikacji Service Pack 2. Dodane w niej Centrum Bezpieczeństwa ułatwiało kontrolę aktualizacji i zabezpieczenie połączenia.

Kolejna edycja systemu cechowała się wzmocnionymi zabezpieczeniami. Aby zmniejszyć ryzyko infekcji szkodliwym oprogramowaniem, które w tym czasie stało się prawdziwą plagą dla użytkowników Windows XP z komputerami podłączonymi na stałe do internetu, wprowadzono mechanizm Kontroli Konta Użytkownika (UAC), który blokował automatyczne uruchamianie programów z uprawnieniami administratora. Kolejną istotną zmianą było wprowadzenie nowego stylu pulpitu Aero Glass, który bazował na półprzezroczystych dekoracjach okien, podcieniach oraz animowanych przejściach. Vista wprowadziła także wiele zmian w architekturze systemu, m.in. nowy model sterowników graficznych, a pozwalające na wielozadaniowe korzystanie z GPU nowe biblioteki DirectX zwiększyły wydajność systemu w grach 3D. Niestety nowy system szybko zdobył złą prasę, przede wszystkim w związku z problemami z kompatybilnością sterowników, szczególnie w wersji 64-bit, gdzie wymagały one podpisania certyfikatem cyfrowym, oraz za sprawą irytujących komunikatów UAC.

Krytyka systemu z 2007 roku skłoniła Microsoft do szybkiego przygotowania następcy. Windows 7 był w praktyce poprawioną Vistą, która cechowała się lepszą wydajnością oraz poprawionym działaniem mechanizmu UAC. Dzięki pełnej zgodności ze sterownikami urządzeń przygotowywanymi z myślą o Viście Microsoft uniknął problemów z kompatybilnością sprzętu. Windows 7 szybko stał się ulubionym systemem użytkowników i w trzy lata po premierze odebrał Windowsowi XP tytuł najpopularniejszej wersji Okienek. W kwietniu 2015 roku z Windowsa 7 korzystało blisko sześciu na dziesięciu użytkowników komputerów osobistych. To właśnie popularność tego systemu sprawiła, że wielu użytkowników nie chciało przesiadać się na nowsze, odmienione wersje – Windows 8 i 8.1.

Pierwsza wersja Windows, którą można uruchomić na innych procesorach niż x86 czy IA64. W okrojonej wersji Windows 8 działa na mobilnych procesorach ARM, ale za cenę braku kompatybilności z aplikacjami dla wcześniejszych wersji systemu. System został przystosowany do obsługi dotykowej, tak by można było z niego korzystać na urządzeniach pozbawionych myszy i klawiatury. Programy są uruchamiane za pomocą ekranu startowego z kafelkami, zaczerpniętymi z systemu mobilnego Windows Phone. W systemie pojawiły się tzw. aplikacje Modern, które działają wyłącznie w trybie pełnoekranowym, ułatwiając obsługę w trybie dotykowym. Na pulpicie jest „dotykowy” pasek boczny, a nowy mechanizm przełączania aplikacji sprawia, że obok siebie pokazywane są aplikacje klasyczne i niewidoczne na Pasku Zadań aplikacje Modern. Radykalna zmiana sposobu obsługi zraziła wielu użytkowników – szybko pojawiła się aktualizacja 8.1, która podczas logowania pozwalała pominąć ekran startowy z kafelkami.

W nowym OS-ie nie wycofano się z „dotykowego” interfejsu i aplikacji Modern, ale przywrócono np. menu Start. Aby zachęcić użytkowników do korzystania z nowoczesnych aplikacji, na desktopie będzie można uruchamiać je w oknach i używać tak samo jak programów Win32. Począwszy od Windows 10, ten sam kod będzie działał na różnych urządzeniach – serwerach, pecetach czy smartfonach. Wersje będą różniły się zestawem aktywnych usług i interfejsami przystosowanymi do urządzeń wejścia i wyjścia danego sprzętu. Nowe funkcje będą dodawane w miarę opracowywania, a oprogramowanie będzie dostarczane jako usługa na czas życia urządzenia.