Smartfon wolności: fundacja /e/

Gaël Duval, francuski informatyk, zauważył, że jego smartfon zbyt wiele informacji przekazuje do Google. Programista (nawiasem mówiąc współtwórca dystrybucji Linuksa Mandriva) wpadł więc na pomysł nowego Androida, ale takiego, który nie udostępnia firmie z Mountain View (ani żadnej innej) jakichkolwiek danych związanych z aktywnością użytkownika smartfonu (zdjęcia, kontakty, położenie, odwiedzane witryny, historia wyszukiwania etc.). W maju 2018 r. założył więc Fundację /e/, której członkowie i sympatycy współtworzą system operacyjny zapewniający użytkownikowi smartfonu całkowitą anonimowość przebywania w sieci. Kilka miesięcy później światło dzienne ujrzała pierwsza edycja systemu operacyjnego /e/.

OS działa z Androidem i pozwala na korzystanie w swobodny sposób ze smartfonu, gdyż można uruchamiać na nim ulubione aplikacje, mieć dostęp do bankowości elektronicznej i poczty, grać czy robić zdjęcia. /e/ jest darmowy, a pracujący w fundacji programiści żyją głównie z datków składanych przez użytkowników systemu. Drugim źródłem dochodów jest sprzedaż przestrzeni dyskowej – każdy, kto założy konto w domenie e.email ma zapewnioną skrzynkę o pojemności 1 GB (ale w zależności od potrzeb ją powiększyć nawet do 1 TB już od 8 euro.).

Z tego systemu operacyjnego praktycznie może skorzystać każdy kto ma smartfon z systemem operacyjnym Android w wersji 7 lub wyższej. Lista telefonów, na których możliwa jest implementacja tego oprogramowania jest spora. W połowie kwietnia, gdy pisaliśmy te słowa, lista dopuszczonych modeli liczyła 92 pozycje. Drugim warunkiem jest założenie skrzynki pocztowej we wspomnianej domenie.

Testową instalację /e/ przeprowadziliśmy na smartfonie Mi A1. Miał on, co prawda, swoją premierę w trzecim kwartale 2017 roku, ale pod koniec ubiegłego roku ukazała się aktualizacja do Androida 9 Pie. Nie ma to jednak znaczenia, ponieważ w trakcie instalacji /e/ z telefonu zostaje usunięte całe oprogramowanie.

Instalacja nie jest łatwa, nawet dla doświadczonego programisty. Jednak niebawem – jak zapowiadają pracownicy Fundacji /e/ – ma ukazać się znacznie prostszy w obsłudze instalator.

Zanim zaczniemy instalację należy uważnie przeczytać instrukcję, którą znajdziemy pod adresem https://e.foundation/get-support/. Po wybraniu modelu smartfonu, na którym będziemy umieszczać nowy system wchodzimy w zakładkę „instaluj”.

Na stronie pojawiają się informacje o zagrożeniach wynikających z rootowania smartfonów (odblokowania systemu operacyjnego w urządzeniu, dzięki czemu można usuwać lub instalować oprogramowanie). Wśród niebezpieczeństw jakie czyhają w czasie instalacji nowego sytemu wymienione jest skasowanie wszystkich danych (dlatego niezbędne jest wykonanie wcześniej kopii zapasowej), lub to że można całkowicie uszkodzić sprzęt tak, że nie będzie się on w ogóle nadawał do użytku. Miejmy również świadomość, że po instalacji systemu /e/ na smartfonie mogą wystąpić problemy z ekranem dotykowym.

Instalację /e/ zaczynamy na komputerze. Ze strony https://doc.e.foundation/devices/ pobieramy na komputer narzędzia ADB i Fastboot, które rozpakowujemy i zapisujemy w łatwo dostępnym miejscu.

ADB (Android Debug Bridge) to interfejs debugowania w systemie operacyjnym Android. Natomiast Fastboot jest trybem pracy Androida służącym do wykonywania czynności serwisowych, takich jak zmiana oprogramowania. Komunikacja tych programów z telefonem odbywa się na za pomocą kabla USB.

Twórcy oprogramowania napisali instrukcję jego instalacji dla Windowsa wersji 7/8 i 10, oraz systemów macOS i Linux.

Nasza instalacja odbyła się z pomocą komputera z systemem Windows 10, więc kolejny ruch to wybranie prawym klawiszem myszki z menu START.

i wybranie paska „Ustawienia”. Wyświetli się okienko:

w którym wpisujemy „zaawansowane ustawienia systemu”. Wyskakuje W ramce, która się pojawi należy wpisać i zaznaczyć „Zmienne środowiskowe”.

W kolejnym kroku zaznaczymy i edytujemy ścieżkę, którą trzeba dopisać do Fastboota

W tym celu musimy też uruchomić (klawiszami win+R) konsolę poleceń CMD, która w późniejszym etapie posłuży do komunikacji z telefonem.

Mając już przygotowany komputer, możemy zabrać się za telefon, czyli uruchomić w Androidzie opcje programistyczne.

Dojdziemy do nich bardzo łatwo, wybierając kolejno Ustawienina->system->opcje kompilacji. Uruchomimy je, gdy tę ostatnią opcję siedmiokrotnie klikniemy i włączymy debugowanie US. Tym samym możemy już sterować telefonem z poziomu komputera i instalować nowe oprogramowanie.

Pamiętajmy, by po zakończeniu całej operacji instalacji systemu debugowanie wyłączyć. W przypadku gdy tego nie zrobimy, to potem /e/ będzie nam o tym przypominać przy każdym uruchomieniu smartfonu.

Skoro mamy już przygotowany komputer i telefon czas na wielki finał. Za pomocą kabla USB łączymy telefon z komputerem i na wyświetlaczu smartfonu zobaczymy komunikat, że podłączono moduł debugowania. Telefon zapyta o zgodę na prawo do debugowania. Należy zaznaczyć, żeby zawsze pamiętał nasz wybór.
Aby sprawdzić czy program ADB znalazł nasz telefon, trzeba użyć komendy adb devices, gdzie powinien pojawić się na liście.

Komenda adb reboot bootloader (tu się pojawia zabawna ilustracja na telefonie) zrestartuje telefon do trybu bootloadera, gdzie będziemy mogli zrootować go za pomocą komendy fastboot oem unlock.

O powodzeniu operacji informuje nas komunikat widoczny na ekranie telefonu. W tym wszelkie dane (a więc również wcześniejsze aktualizacje Androida, zdjęcia, screenshoty itp) zostaną usunięte. W linii komend CMD ponownie wpisujemy >adb reboot bootloader – gdy telefon przechodzi w tryb fastboot kolejną komendą, którą należy wpisać jest >fastboot boot twrp-x.x.x-x-tissot.im, która wgra obraz recovery pozwalający nam na dalszą instalację systemu.

Przeciągamy w prawo pasek, który jest widoczny na dole ekranu,

a na ekranie telefonu wyświetla się tablica z kafelkami. Klikamy zaawansowane -> ADB Sideload -> swipe. Za ekranie telefonu pojawi się konsola, informująca o gotowości rozpoczęcia sideload i wgrania nowego systemu operacyjnego.

Ponownie wracamy do CMD i rozpoczynamy sideload komendą adb sideload filename.zip.

Chwilka cierpliwości, by komputer i telefon wykonały swoje zadania zostaje wynagrodzona pełnym sukcesem, o czym smartfon informuje firmową ikoną nowego systemu.

System /e/ jest jeszcze w wersji beta i w związku z tym nie jest doskonały. Na szczęście obsługuje język polski, a ikony wyglądają niemal identycznie jak w telefonie z tradycyjnym Androidem – ekran startowy zawiera bowiem osiemnaście apek do obsługi m.in. galerii zdjęć, kalkulatora, poczty e-mail, notatek.

Ze sklepu /e/ Apps, liczącego 80 tys. pozycji, można pobrać interesujące nas aplikacje, choć nam nie udało się zainstalować przeglądarki Chrome czy klawiatury Swifkey, nad czym ubolewał piszący te słowa. Nie udało się też uaktywnić z poziomu telefonu modułu GPS, przy czym warto zaznaczyć, że system nie korzysta z Map Google, lecz z aplikacji Magic Earth, która bazuje na bezpłatnych mapach OpenStreetMap. Tak więc swojej lokalizacji na mapie nie określimy. Za to nawigacja (wtedy GPS się uruchamia) działa poprawnie.

Brakuje też możliwości wyświetlania stanu procentowego naładowania baterii.

Można również mieć zastrzeżenia do działania modułu Bluetooth. Pozornie działa bez zarzutu, czyli łatwo paruje smartfon z innymi urządzeniami. Bez problemu przyjmuje też pliki wysłane z innego telefonu . Gorzej, gdy chcemy wysłać na przykład zdjęcie na inny smartfon – mimo wielu prób taka operacja się nie powiodła. Sprawnie działa natomiast czytnik linii papilarnych, aparat fotograficzny i moduł Wi-Fi.

Obecna edycja /e/ nie jest jeszcze doskonała i, jak pokazały testy, wymaga dopracowania. W istniejącej formie jest to raczej OS dla hobbystów niż użyteczne i praktyczne oprogramowanie. Dobra wiadomość jest też taka, że instalacja /e/ nie jest podróżą w jedną stronę. Gdyby nie przypadł nam do gustu, zawsze można go odinstalować i wrócić do sprawdzonego Androida. Wtedy jednak warto zadbać prywatność swoich danych.