Sprawa fundamentalna

W artykule znajdziesz:

• Wyjaśnienie, co to jest chipset i jaka jest jego rola
• Porównanie wydajności różnych chipsetów
• Cechy wzorowej konstrukcji
• Wskazówki, na co zwrócić uwagę, kupując płytę główną
• Porównanie i opisy 16 płyt głównych do układów AMD i Intela

Obecnie na rynku dominują dwie grupy płyt głównych. Płyty z pierwszej grupy mają podstawkę Socket AM2 i są przeznaczone do procesorów AMD. Druga grupa to modele z podstawką Socket T (bardziej znana nazwa to LGA775), na których można montować procesory Intela. Tylko tymi płytami jesteśmy zainteresowani, bo współczesne procesory pasują właśnie do tych podstawek. Już dawno wybór płyt pod tym względem nie był tak prosty.

W sprzedaży pojawiają się jeszcze płyty z innymi rodzajami podstawek, ale są to produkty dla osób mających niemalże kompletny komputer starszego typu, którym brakuje tylko płyty (bo np. poprzednia została uszkodzona). Do procesorów AMD można więc znaleźć modele z Socketem 939 lub 754, bo do dziś dostępne są jeszcze procesory przeznaczone do tych gniazd. Natomiast intelowskie gniazdo LGA775 istnieje na rynku już tak długo, że płyty z poprzednimi typami gniazd można kupić praktycznie tylko z drugiej ręki.

Najważniejszym elementem wyposażenia każdej płyty głównej są układy (lub układ) sterowania, nazywane chipsetami. W skład chipsetu wchodzi tzw. mostek północny (większy układ na płycie głównej, znajdujący się w pobliżu procesora) i tzw. mostek południowy (mniejszy układ, ulokowany w pobliżu gniazd PCI ). Pierwszy mostek zapewnia przede wszystkim komunikację procesora z pamięcią, drugi zaś – cały zestaw interfejsów. Taki podział ról nadal jest stosowany w płytach przeznaczonych do procesorów Intela.

Sytuacja wygląda inaczej w przypadku AMD, bo niemal wszystkie układy mostka północnego zostały zintegrowane z procesorem. W rezultacie pozostałe elementy mostka północnego połączono z mostkiem południowym, a część północna stała się zbędna. Płyta może mieć jednak chipset składający się z dwóch części (północnej oraz południowej), przy czym ta pierwsza to układ graficzny. Konsekwencją rozwiązania AMD jest to, że chipset nie ogranicza już możliwości wymiany procesorów (jak w przypadku Intela), ogranicza je jedynie podstawka.

Dlaczego chipset jest tak istotny? Dba on o właściwe współdziałanie wszystkich elementów – nie tylko tych zainstalowanych na płycie, ale także zewnętrznych. Jego konstrukcja ma wpływ na prędkość obsługi poszczególnych podzespołów, co przekłada się bezpośrednio na ogólną wydajność komputera. Chipset decyduje także o zestawie dostępnych portów i o możliwościach rozbudowy płyty głównej o dodatkowe karty rozszerzeń, dyski twarde, moduły pamięci itd. Inaczej mówiąc, to właśnie chipset decyduje o jakości i wartości płyty głównej.

Chipset określa też grupę procesorów, którą jest w stanie obsłużyć płyta. Do poprawnej pracy z najnowszymi układami nie wystarczy dowolna płyta z gniazdem, np. LGA775, lecz taka, która jest wyposażona w odpowiednie układy sterowania. Jest to przyczyną wielu rozczarowań, gdyż przy nieuważnym doborze płyty wymiana procesora, nawet w niedługim czasie od kupienia zestawu, może wiązać się też z przymusem wymiany płyty na nowszą.

Wybór płyty wiąże się z podjęciem decyzji odnośnie wykorzystywanej rodziny procesorów. Intel, ze względu na dobrą wydajność układów Core 2 Duo, wydaje się najlepszym wyborem, jednak ta platforma jest znacznie droższa od analogicznej platformy AMD. Wynika to z różnic w cenach procesorów, ale też płyty główne do procesorów AMD – choć o bardzo zbliżonych funkcjach – są znacznie tańsze od tych przeznaczonych do układów Intela. Różnica w zakupie całego zestawu może być naprawdę spora. Często rezultat bywa taki, że za te same pieniądze, za które kupiłbyś Core 2 Duo i płytę do tego procesora, możesz mieć Athlona 64 X2 o podobnej wydajności, płytę i jeszcze pamięci. Przykładowe porównanie takich zestawów znajdziesz w ramce „Przykładowe zestawienie kosztów zakupu płyt głównych do procesorów AMD i Intela”.

Inną zaletą AMD jest duża uniwersalność platformy. Płyta z gniazdem AM2 w większości przypadków jest w stanie współpracować ze wszystkimi procesorami dostępnymi do tego gniazda. W przypadku Intela – mimo niezmiennej od lat podstawki LGA775 – do obsługi najnowszych procesorów potrzebne są najnowsze płyty główne. Jest bardzo prawdopodobne, że procesory, które pojawią się za kilka miesięcy, nie będą działały na płytach zakupionych dzisiaj.

Zupełną nowością są płyty Intela dostosowane do wchodzących do sprzedaży pamięci DDR3 . Jednak ze względu na wysokie ceny zarówno płyt głównych, jak i pamięci tego rodzaju, obecnie nie warto zaprzątać swojej uwagi tym rozwiązaniem – tym bardziej że pierwsze testy nie wykazują miażdżącej przewagi nowego typu pamięci nad obecnie dostępnymi.

Płyty główne charakteryzują się różnym wyposażeniem, wydajnością czy możliwościami oferowanymi przez BIOS . Na pewno nie ma produktów idealnych, więc podczas zakupu zawsze kieruj się własnymi wymaganiami.

Istnieją bogato wyposażone i kosztowne konstrukcje znanych marek, doskonale nadające się do podkręcania procesorów i pamięci. Tymczasem większość użytkowników komputerów nie ma pojęcia o overclockingu, więc nie warto kupować drogiej płyty, oferującej fantastyczne możliwości z tego zakresu.

Prawda jest taka, że to najtańsze i najsłabiej wyposażone płyty cieszą się największym powodzeniem. Wiele z nich ma zintegrowany układ graficzny, każda ma układ dźwiękowy, sieciowy, kontroler Serial ATA udostępniający przynajmniej 2 porty, kontroler USB z kilkoma portami. To w zupełności wystarcza przeciętnemu użytkownikowi, a ci bardziej wymagający mogą bez problemu zainstalować dodatkową kartę graficzną, tuner telewizyjny czy dobrą kartę dźwiękową.

Jeśli jednak wydajność i jakość są dla ciebie bardzo ważne, poszukaj płyty pełnowymiarowej, udostępniającej większą liczbę portów, zaawansowane funkcje do overclockingu, a także wyposażonej w dwa złącza PCI Express x16. Na takiej płycie będziesz mógł zainstalować dwie karty graficzne pracujące w tandemie. Dostępne są dwa rozwiązania: tryb SLI obsługiwany przez chipsety i karty graficzne Nvidia, a także tryb CrossFire do chipsetów i kart graficznych AMD/ATI.

Na pewno powinieneś zwrócić uwagę na format płyty. W sprzedaży są oferowane „pełnowymiarowe” płyty standardu ATX (wymagają klasycznej obudowy), a także Micro ATX (można je instalować w zwykłej obudowie lub niewielkim komputerze typu Media Center). Płyty tego drugiego rodzaju mają zazwyczaj mniej wewnętrznych złączy PCI i PCI Express do instalacji kart rozszerzeń, mniej gniazd do podłączania dysków, a także mniejszą liczbę portów USB. Przy bardzo bogatej konfiguracji komputera mogą okazać się niewystarczające.

Nie zapominaj o tym, że złącza PCI powoli są zastępowane przez złącza PCI Express x1 lub x4 i jest ich coraz mniej na każdej płycie. Paradoksalnie, urządzeń do złączy PCI jest nadal dużo (to niemal wszystkie tunery telewizyjne, karty dźwiękowe, kontrolery portów, karty sieciowe itd.), a kart do PCI Express wciąż jest jak na lekarstwo.

• NOWY TECHNOLOGICZNIE CHIPSET O tym, jaki rodzaj procesora może pracować w komputerze, decyduje nie tylko podstawka zainstalowana na jego płycie głównej, ale także zestaw układów sterujących płyty, czyli chipset. Im jest nowocześniejszy, tym większe szanse na możliwość korzystania z najnowszych procesorów, pamięci czy nowych urządzeń.
• ODPOWIEDNI ZESTAW PORTÓW I ZŁĄCZY Zbyt mała liczba złączy blokuje możliwości rozbudowy komputera w przyszłości. Poza tym, jeśli masz już np. urządzenie wykorzystujące FireWire, a nie masz takiego portu na płycie, będziesz musiał dokupić dodatkową kartę.
• CZTERY BANKI PAMIĘCI Cztery banki pamięci pozwalają m.in. na zaplanowanie, jakie pamięci zakupić w przyszłości. Płyty wyposażone tylko w dwa banki mocno ograniczają pole manewru – po zainstalowaniu dwóch modułów nie ma już możliwości rozbudowy, pozostaje najwyżej wymiana modułów.
• DUAL CHANNEL Tryb pracy pamięci pozwalający na nieznaczne zwiększenie ogólnej wydajności komputera, wymaga jednak zainstalowania przynajmniej dwóch modułów RAM. Mogłoby się wydawać, że każda płyta obsługuje ten tryb, ale tak nie jest. Odgrywa on sporą rolę w przypadku układów graficznych zintegrowanych z płytą.
• ROZMIESZCZENIE EL EMENTÓW Nawet duża liczba portów rozszerzeń nie gwarantuje możliwości korzystania z nich. Przy złym rozmieszczeniu złączy na płycie może się okazać, że jedno zainstalowane urządzenie blokuje dostęp do sąsiednich (zwykle grafika zasłania złącza SATA i blokuje zatrzaski modułów pamięci).
• WYPOSAŻENIE DODATKOWE Atutami każdej płyty głównej są dołączone akcesoria: kable, przejściówki, śledzie z dodatkowymi portami itp. Nie musisz ich kupować, gdy będziesz rozbudowywać komputer.
• BIOS Z MOŻLIWOŚCIĄ PODKRĘCANIA Możliwość zmiany częstotliwości szyny głównej pozwala na podkręcanie procesora i pamięci. Dodatkowo zmiana napięć poszczególnych komponentów zwiększa szanse na pracę z jeszcze wyższymi częstotliwościami.

Ponieważ liczba dostępnych na rynku płyt głównych jest ogromna, test ukierunkowaliśmy nieco inaczej niż zwykle. Selekcja płyt została tak przeprowadzona, aby zgromadzić wszystkie nowe chipsety dostosowane do współczesnych procesorów AMD oraz Intel. Wyniki testu dotyczą zatem nie tylko możliwości poszczególnych płyt, ale także stanowią porównanie współczesnych chipsetów.

Różnice w wydajności chipsetów są niekiedy bardzo duże. Przykładem może być np. porównanie najszybszej płyty głównej pod procesory Intela (Gigabyte S-Series GA-P35--DS4) z najwolniejszą płytą naszego zestawienia (Foxconn 6627MA--8EKRS2A). Ten drugi model pod względem technologicznym jest przestarzałą konstrukcją, co fatalnie odbiło się na jego wydajności. Obsługuje on magistralę FSB 800 MHz, a w sprzedaży oferowane są procesory pracujące na magistrali 1066, a nawet 1333 MHz. Mimo że płyta jest oferowana w bardzo atrakcyjnej cenie, nie warto w nią inwestować, chyba że ma działać ze starszym procesorem.

Ekonomicznymi konstrukcjami są także płyty z chisetami VIA lub starszymi układami Intela (np. i945/946). Jeśli jednak myślisz o najnowszych procesorach, musisz się liczyć z większymi wydatkami – ceny naprawdę nowoczesnych płyt zaczynają się od 300 zł.

Ogromne znaczenie ma także dopracowanie samej płyty głównej. Taką zależność widać na przykładzie płyty Abit AN-M2HD oraz ASRock ALiveNF7G-HDReady. Ta pierwsza, choć wykorzystuje wolniejszy chipset Nvidii, okazała się ogólnie szybsza niż konstrukcja ASRocka, wykorzystująca szybszy chipset. Problemem w przypadku tego drugiego modelu okazała się obsługa pamięci DDR2 800, które rozpoznane zostały jako DDR2 667. Nie pomagała ręczna zmiana ustawień magistrali pamięci, ani też podnoszenie napięcia.

Jeśli potrzebujesz taniego komputera do biura lub do domu, płyta ze zintegrowanym układem graficznym jest, jak znalazł. Współczesne układy w zupełności wystarczają do wielu prac. Niektóre z układów pozwolą pograć w nieco starsze gry w najniższych trybach graficznych. Z przeprowadzonych testów wynika, że nieźle radzą sobie chipsety AMD/ATI. W przypadku płyt do procesorów AMD jest to model AMD 690G, a Intela – Radeon X1250. Za nimi lokują się chipsety Nvidii oraz Intela. Najgorsze efekty pod tym względem dają płyty z chipsetami SiS i VIA.

Większość płyt głównych ze zintegrowaną grafiką ma wyjście wizyjne D-SUB. Daje ono z reguły obraz przeciętnej jakości, a niekiedy nawet bardzo złej (Abit Fatal1ty F-190HD). Złącze DVI mają tylko dwie płyty: Abit AN-M2HD oraz ASRock ALiveNF7G-HDReady. Można też zaobserwować tendencję do stosowania cyfrowego złącza HDMI. Mają je dwie płyty: Gigabyte GA-MA69G-S3H oraz Abit Fatal1ty F-190HD. Niestety, obecnie jest bardzo mało monitorów, zwłaszcza tych tańszych, które są w takie złącze wyposażone. Nieźle wybrnął z sytuacji Abit, dołączając przejściówkę HDMI-DVI.

Oczywiście, jeśli chcesz pograć w nowe gry 3D, będziesz musiał zainwestować w dodatkową kartę graficzną. Bez problemu zainstalujesz ją na każdej płycie ze zintegrowaną grafiką.

Nowe płyty główne mają ograniczoną liczbę równoległych złączy ATA. Większość płyt jest wyposażona w jedno takie złącze. Nie jest to zbyt optymistyczna informacja dla osób mających kilka urządzeń ATA, np. napęd optyczny ze złączem ATA oraz dysk lub, co gorsza, kilka dysków ATA. W takim wypadku trzeba się rozejrzeć za płytą wyposażoną w dodatkowy kontroler ATA (np. Asus P5B-VM lub Foxconn/WinFast N570SM2AA). Alternatywnym rozwiązaniem jest kupno dodatkowego kontrolera ATA.

Niektóre płyty, zwłaszcza te tańsze, mają niedobór złączy SATA. Są wyposażone w zaledwie dwa złącza, pozwalające podłączyć dwa napędy. Jednak w wielu wypadkach takie rozwiązanie jest w zupełności wystarczające, bo pozwala podłączyć napęd optyczny SATA i dysk twardy SATA. Do takich płyt należą Asus M2V-MX, MSI G33M, Asus P5VD2-VM i Foxconn 6627MA-8EKRS2A. Jeśli masz zamiar korzystać z większej liczby dysków, płyta musi mieć więcej złączy. Zdarzają się takie konstrukcje, jak Gigabyte GA-P35-DS4, udostępniające aż 8 złączy SATA300.

Inną sprawą, na którą warto zwrócić uwagę, jest maksymalna pojemność obsługiwanej pamięci RAM. Niekiedy parametr podawany w instrukcji obsługi jest wartością czysto teoretyczną, nijak się mającą do praktyki. Przykładem mogą być płyty ECS GeForce6100SM-M czy Gigabyte GA-MA69G-S3H. Obie mają po dwa sloty pamięci, a teoretycznie mogą obsłużyć do 16 GB pamięci RAM. Jednak w praktyce nie będzie to możliwe, bo moduły o pojemności 2 GB są jeszcze trudno dostępne, nie wspominając o bardziej pojemnych. W efekcie płyta mająca tylko dwa banki pamięci w najlepszym wypadku może obsłużyć do 4 GB pamięci. Pewne ograniczenia nakładają nawet zainstalowane chipsety, np. Foxconn N5M2AB-8KRS2H wyposażony w 4 sloty pamięci obsłuży nie więcej niż 4 GB RAM.

Płyty do procesorów AMD

Płyta ma zintegrowany układ graficzny i jest dość bogato wyposażona. Jako jedna z dwóch spośród testowanych ma cyfrowe wyjście HDMI. Ma jednak także mankamenty – jeden z nich to fatalnie wytłoczona płyta ze sterownikami, przez co ich instalacja trwa bardzo długo.

Płyta ma bardzo dobre wyposażenie oraz osiągi. Pod tym względem wypadła nawet lepiej od naszego lidera. Niestety, podczas testów mieliśmy kłopoty spowodowane jej niestabilną pracą – zawieszała się w czasie modyfikowania ustawień BIOS-u.

Bogato wyposażona konstrukcja, cechująca się dobrymi osiągami. Jednocześnie ma wiele braków i niedociągnięć, np. w BIOS-ie dostępna jest funkcja wyłączająca i włączająca kontroler FireWire, tyle tylko, że... takiego kontrolera nie ma na płycie.

Jak na najdroższą płytę wśród testowanych konstrukcji do procesorów AMD rozwiązanie Abita specjalnie nie zabłysnęło. Pod względem osiągów i funkcjonalności BIOS-u prezentuje się całkiem dobrze, ale jego słabą stronę stanowi raczej ubogie wyposażenie.

Jest to dość prosta konstrukcja, o niewielkich możliwościach rozbudowy, a więc przeznaczona dla niewymagających użytkowników. W dodatku wydajność zintegrowanego układu graficznego pozostawia wiele do życzenia. Braki te są jednak rekompensowane bardzo atrakcyjną ceną.

Płyta pod względem wydajności ogólnej pokonuje niektóre konstrukcje z wyższych pozycji. Także pod względem możliwości rozbudowy prezentuje się całkiem przyzwoicie. Niestety, nie zachwyca rozplanowaniem ułożenia poszczególnych elementów czy funkcjami BIOS-u.

Płyta na pierwszy rzut oka robi dobre wrażenie. Niestety, niepoprawnie rozpoznała pamięci testowe, w efekcie ogólna wydajność mocno ucierpiała, co widać na przykładzie choćby zintegrowanej grafiki. Próby ręcznej konfiguracji pamięci nie dały spodziewanych rezultatów.

Płyta ECS pod względem osiągów zaprezentowała się całkiem dobrze. Jednak skromne wyposażenie (także dodatkowe), słabe możliwości rozbudowy czy ubogie funkcje BIOS-u zepchnęły ją na ostatnią pozycję wśród testowanych płyt.

Płyty do procesorów Intel

Płyta dla ambitniejszych użytkowników komputerów. Jest bogato wyposażona i zapewnia dużą wydajność, udostępnia też niezwykle duży wybór funkcji służących do podkręcania. Na uwagę zasługuje wykorzystany zestaw chłodzenia chipsetu oraz podzespoły dobrej jakości.

Mniejszy format nie stanowił przeszkody, by płyta została dobrze wyposażona. W efekcie ma niemalże wszystkie interfejsy niezbędne we współczesnym komputerze. Całkiem nieźle się też zaprezentowała pod względem osiągów. Ma nieco słabszy BIOS, niż model Gigabyte.

Choć płyta Asusa wyposażona została w chipset poprzedniej generacji, bez problemu obsłuży procesory Core 2 Duo pracujące z magistralą 1066 MHz. Jest niewielka, ale przyzwoicie wyposażona, ma pełen zestaw portów i oferuje spore możliwości rozbudowy.

Płyta EVGA jest ciekawą propozycją z kilku powodów. Przede wszystkim jest całkiem dobrze wyposażona i oferuje przyzwoite funkcje z zakresu overclockingu. Jej cena nie należy też do najwyższych. Jednak prezentuje się skromnie pod względem wyposażenia dodatkowego.

Wykorzystany na płycie układ graficzny Radeon Xpress X1250 jest najszybszym spośród przetestowanych. Sama płyta ma bogate wyposażenie i przyzwoite możliwości. Słabiej od poprzedniczek prezentuje się pod względem możliwości overclockingu.

Wydajność leciwego już, zintegrowanego układu graficznego pozostawia wiele do życzenia. Właściwie nadaje się tylko do pracy w aplikacjach biurowych i do oglądania filmów. Mocną stroną płyty jest całkiem przyzwoite wyposażenie jak na tak niską cenę.

Ekonomiczna płyta o całkiem sporych możliwościach. Szkoda, że konstruktorzy ograniczyli liczbę banków pamięci do dwóch oraz wyposażyli płytę w kartę sieciową typu Fast Ethernet. Do zalet należy zaliczyć dwa złącza PCIe x16 oraz trzy złącza PCI.

Płyta bazuje na przestarzałym już chipsecie, dostosowanym do magistrali 800 MHz. Bez przeszkód poradzi sobie z ekonomicznymi procesorami z serii Core 2 Duo E4xxx. Natomiast szybsze układy Core 2 Duo będą pracowały z ograniczoną wydajnością.