Najlepsza płyta główna

W ostatnich wydaniach PC Formatu zamieściliśmy następujące poradniki:

• mobilny internet: 7/2010
• telewizor LCD: 6/2010
• pamięć RAM: 5/2010
• drukarki: 3/2010
• routery Wi-Fi: 2/2010
• akcesoria do aparatu: 1/2010
• telefony pre-paid: 12/2009
• konsole do gier: 11/2009
• komputery do domu: 10/2009
• głośniki do komputera: 9/2009
• używane notebooki: 8/2009

Metodę wyboru optymalnej płyty głównej można sprowadzić do prostego zalecenia: kup najtańszy model spełniający twoje oczekiwania. Szkopuł w tym, że często właśnie już z określeniem wymagań co do sprzętu jest problem.

Podstawowym kryterium wyboru płyty głównej jest to, z jakim procesorem ma współpracować. Podstawka, na jakiej działa procesor, decyduje o tym, które płyty główne możesz brać pod uwagę. AMD i Intel używają innych złączy i w dodatku dość często je zmieniają. Od około roku jednak sytuacja w tej dziedzinie jest stabilna.

Wszystkie nowe procesory AMD korzystają ze złącza AM3, w takie gniazdo są też wyposażone nowe płyty główne. Procesory AMD można także zamontować w starszych płytach typu AM2+, już nieprodukowanych, ale wciąż dostępnych. Nie jest to jednak zalecane.

W przypadku jednostek Intela jest trudniej. Starsze procesory Core 2 Duo/Quad korzystają ze złącza LGA775, nowe – Core i3/i5/i7, z LGA1156, a ten ostatni oferowany jest także w wariancie LGA1366. Do każdego typu złącza dostępne są inne płyty, a złącza nie są ze sobą fizycznie kompatybilne. Najciekawszym rozwiązaniem są płyty z LGA1156, bo pozwalają na dobór taniego procesora Core i3 obecnie i umożliwiają w przyszłości jego wymianę na mocniejszy.

Zawiłości spotkamy także w kwestii obsługi pamięci RAM. Obecnie trwa powolne zastępowanie standardu DDR2 przez DDR3, czego skutkiem jest dostępność płyt ze złączami obu typów. Starsze platformy (AM2+, LGA775) mają złącza DDR2, podczas gdy najnowsze (LGA1156/1366) działają tylko z DDR3.

Modele wyposażone w złącza DDR2 i DDR3 jednocześnie, a więc zapewniające wygodną rozbudowę, są rzadkością. Przyszłość należy do DDR3, i to te pamięci są lepszym wyborem, tym bardziej że różnica w cenie między modułami obu typów praktycznie zanikła.

Oznaczenia Asusa

• Express Gate – mini-Linux instalowany na kości flash lub dysku, umożliwiający szybki start PC i korzystanie z internetu
• GPU Boost – narzędzie do automatycznego overclockingu zintegrowanych układów graficznych
• Turbo Key – przycisk na płycie do automatycznego podkręcenia parametrów płyty
• MemOK! – przycisk na płycie służący do automatycznej konfiguracji trybu pracy pamięci, przydatny, gdy ta nie chce zadziałać poprawnie
• Q-Slot (Q-Connector) – specjalna przejściówka ułatwiająca podpięcie kabli obudowy do płyty
• ROG Connect – układ umożliwiający regulację parametrów pracy płyty za pomocą programu uruchamianego z innego komputera podłączonego przez USB
• Turbo Unlocker – realizowana programowo technologia niezależnej regulacji taktowania rdzeni CPU opracowana przez firmę AMD

Oznaczenia Gigabyte

• DualBIOS – rozwiązanie polegające na instalowaniu dwóch kości ROM na płycie głównej, z których jedna służy jako „kopia zapasowa” BIOS-u
• Smart Dual Lan – wirtualne łączenie dwóch portów gigabit ethernet w jeden
• Q-Flash – metoda aktualizacji BIOS-u z pamięci flash w wydaniu Gigabyte
• Ultra Durable 3 Design – technika produkcji płyty PCB, dzięki której ścieżki w laminacie są prowadzone z użyciem dwukrotnej ilości miedzi (są dwa razy grubsze) niż typowo

Oznaczenia MSI

• V-Check – wyprowadzone na płycie złącza kontrolne poszczególnych napięć (do pomiaru woltomierzem)
• Easy OC Switch – przełącznik na płycie pozwalający szybko podnieść taktowanie magistrali systemowej (oraz CPU) bez edycji BIOS-u
• OC Genie – układ na płycie automatycznie podkręcający komponenty
• SI LiveUpdate – aktualizacja BIOS-u z programu działającego w Windows
• Unlock CPU Core – funkcja pozwalająca odblokować sztucznie wyłączone rdzenie athlonów i phenomów X2/X3, by działały jak czterordzeniowe jednostki (jeżeli to możliwe w danym egzemplarzu)
• Winki – instalowany na pendrivie mini-Linux z Open Office’em oraz przeglądarką internetową, do szybkiego korzystania z komputera, odpowiednik ExpressGate Asusa
• Power eSATA – hybrydowe gniazdo eSATA z zasilaniem USB umożliwiające korzystanie z zewnętrznego dysku SATA bez zajmowania portu USB
• MSI M-Flash – funkcja pozwalająca na zapisanie backupu BIOS-u na pamięci flash i odtworzenie go z niej w razie awarii

Najpopularniejsze płyty główne to modele w cenie do 400 zł. Na co zwracać uwagę przy ich zakupie?

Podstawowe komponenty każdej płyty są na większości płyt niemal takie same. Różnice tkwią w detalach. Standardem dla płyt ATX są 4 gniazda pamięci oraz 4–6 portów SATA II do podłączania dysków oraz napędów optycznych. Jedno złącze IDE pozwala zamontować dwa napędy tego typu.

Typowym rozwiązaniem jest zastosowanie 2 złączy PCI i do dwóch PCIe. Z reguły to wystarcza, a wyjątkiem są sytuacje, gdy masz sporo kart rozszerzeń PCI. W tej klasie cenowej na płytach znajdziesz zwykle tylko jedno złącze PCI Express 2.0 (16x) do montażu karty graficznej, co jest zupełnie wystarczające w większości sytuacji.

Istotnym elementem wyposażenia są złącza zewnętrzne. Po pierwsze, warto wybierać płyty z jak największą liczbą zewnętrznych złączy USB 2.0 – tych nigdy za wiele. Na każdej znajdziesz także wewnętrzne złącze USB, do którego możesz podpiąć tzw. śledzia z dodatkowymi dwoma portami.

Zwróć też uwagę na porty eSATA i FireWire. Pierwszy zapewni możliwość podłączania wydajnych dysków zewnętrznych, a drugi przyda się, gdy masz aparat lub kamerę z takim złączem.

Wszystkie płyty mają zintegrowaną kartę sieciową, ale nie zawsze jest to gigabit ethernet. Budując domową sieć multimedialną, wybierz model z gigabitową kartą sieciową.

Wspólnym elementem płyt jest też układ dźwiękowy. Podstawowym parametrem jest tu standard dźwięku – zwykle 5.1. Sprawdź jednak, czy płyta ma sześć złączy minijack na tylnym panelu, bo tylko w takiej konfiguracji możliwe będzie nieskrępowane korzystanie z analogowych wyjść dźwięku przestrzennego.

Widoczne gołym okiem szczegóły budowy płyt to jedno, a faktyczne funkcje – drugie. Te zależą od zastosowanego chipsetu i układów mu towarzyszących. Dostępne płyty ze złączem LGA775 bazują w większości na chipach Intela – serii 30 i 40, przy czym te pierwsze współpracują z DDR2 i DDR3, a drugie – tylko DDR3. Dostępne są też płyty z chipsetami Nvidii.

Najpopularniejsze i warte polecenia chipsety to P43/45. P45 potrafi pracować z dwoma kartami graficznymi AMD w trybie CrossFire, P43 już nie. Układy G43/45 są podobne do P43, z tym że oferują także wbudowaną grafikę Intela.

Do nowych procesorów serii Core i3/i5/i7 chipsety produkuje już tylko Intel, przy czym do tanich płyt ze złączem LGA1156 dostępne są P55 i H55. Oba pozwalają na montaż czterech modułów DDR3. Różnią się wsparciem układów graficznych wbudowanych w procesory – te obsłuży tylko wersja H55.

Popularne chipsety do płyt ze złączem AM3 to głównie układy firmy AMD: 760G, 770, 780/785G oraz 880G. Litera G oznacza zintegrowaną grafikę Radeon HD, przy czym do 760/780G są to starsze HD 3000/3200, a do 785/880G – nowsze HD 4200/4250. Te ostatnie wspomagają odtwarzanie filmów HD (technologia Avivo HD). Najnowsze zintegrowane grafiki AMD poradzą sobie z większością starszych gier i niektórymi nowymi, ale w niskich detalach i rozdzielczości. Są też zgodne z DirectX 10.1.

Wybierając tanią płytę, warto skusić się na tę ze zintegrowaną grafiką. Takie modele nie są dużo droższe, a oferują możliwość zaoszczędzenia na kupnie karty graficznej. Opcja taka jest idealna w komputerze, który nie jest przeznaczony do gier. Do internetu i multimediów taka karta wystarczy z powodzeniem.

Nawet tanie płyty nie są pozbawione ciekawych funkcji. Przykładem może być np. kontroler RAID, pozwalający łączyć dyski w macierze dla ochrony danych albo poprawy transferu. Powszechne stało się też montowanie kondensatorów polimerowych, choć w tanich płytach stosowane są one tylko do układów zasilania CPU (patrz: ramka „Pancerne komponenty”).

Praktycznie każda płyta ma aplikację do monitorowania parametrów pracy podzespołów oraz ich łatwego podkręcania z systemu Windows.

Gigabyte GA-MA785GT-UD3H
Format: ATX
Złącze/chip: AM3/785G
Grafika: Radeon 4200
Zalety: 4xDDR3/1667 MHz, polimerowe kondensatory 2xPCIe16x, dual BIOS
Wady: brak eSATA I RAID5
Cena: ok. 345 zł

Asus P5Q SE Plus
format: ATX
złącze/chip: LGA775/P45
grafika: brak
zalety: 4xDDR2/1200 MHz, aż 3xPCI
wady: brak eSATA oraz kontrolera RAID
cena: ok. 370 zł

Najpopularniejsze standardy na dzisiejszych płytach – USB 2.0 i SATA2, są powoli zastępowane nowymi, trzecimi wersjami. Nie bez problemów, bo większość dzisiejszych chipsetów płyt nie obsługuje tych standardów. Wyjątkiem jest seria AMD 890X z mostkiem południowym SB850, który obsługuje maks. sześć portów SATA3. W starszych modelach nowy standard zapewniają jedynie dodatkowe kontrolery SATA, głównie Marvell 88SE9123. USB 3.0 nie obsługuje aktualnie żaden chipset, więc na płytach wykorzystywane są osobne układy, np. NEC µPD720200 na płycie Gigabyte GA-880GA-UD3H lub jako karty PCIe (Asus M4A79XTD EVO/USB3).

Płyty główne dla zaawansowanych użytkowników nie różnią się zbytnio od tańszych modeli wyglądem ani specyfikacją. Jedynie cena jest wyższa. Czy warto zapłacić 400–600 złotych za taką płytę?

Wyższa półka to więcej opcji. Tym, co rzuca się w oczy w przypadku droższych płyt, są przynajmniej dwa złącza PCI Express 2.0 do kart graficznych. Zainteresuje to jednak tylko zapalonych graczy oraz profesjonalnych projektantów grafiki 3D. Niektóre droższe płyty mają też gniazda RAM z przeplotem, dzięki czemu w typowej konfiguracji (2 moduły) pamięci są od siebie odsunięte i nie grzeją się tak bardzo.

Warto też przyjrzeć się zestawowi tylnych złączy, gdyż tam właśnie kryją się mniej widoczne bonusy. Mogą mieć one postać dodatkowych złączy USB 2.0 czy drugiego portu eSATA. Karty dźwiękowe na pewno obsłużą standard 7.1, a na płycie oprócz złączy analogowych znajdziemy też np. optyczne wyjście S/PDIF. Powoli wprowadzaną nowością jest USB 3.0 i SATA 3.0.

W dobrych płytach znajdziemy masywne radiatory rozciągające się na większość głównych układów oraz sekcje zasilania CPU. Zdarzają się nawet osobne pasywne bloki chłodzenia odstające od powierzchni płyty na masywnych rurach cieplnych. Dzięki temu chłodzenie całej płyty jest efektywniejsze.

Elektronika płyt głównych (a także np. kart graficznych) ma słaby punkt: układy zasilania. Tworzące je cewki czy kondensatory to elementy podatne na awarie. Spuchnięty kondensator nie trzyma prawidłowo napięcia, co może prowadzić do niestabilności peceta i niespodziewanych, trudno diagnozowanych resetów. Dlatego już od dłuższego czasu zamiast kondensatorów elektrolitowych stosuje się trwalsze, polimerowe (ang. solid capacitors). Na tańszych płytach są one przeznaczone tylko do układów zasilania CPU. Na droższych są wszędzie. Także cewki układu zasilania to już nie zwoje drutu, ale zamknięte w obudowach, charakterystyczne kosteczki, ekranowane i bezpieczne w dotyku układy. Obniżają awaryjność sprzętu i poprawiają stabilność napięć.

Dobre chłodzenie z pewnością się przyda, gdyż lepsze płyty to także inne chipsety, z „profesjonalnymi” możliwościami. Dla podstawki LGA775 oprócz P45 jest to także np. X48, różniący się m.in. tym, że pozwala używać dwóch kart graficznych AMD w trybie 16x zamiast tylko 8x. Płyty działające pod jego kontrolą mogą mieć nawet 12 portów USB. Z gamy płyt ze złączem LGA1156 warto polecić te z chipsetem H57, łączącym zalety H55 i P55: obsługuje on zintegrowane układy graficzne i zarazem macierze RAID.

Do procesorów AMD można kupić płyty z chipsetem 790FX czy jego następcą 890FX. Odpowiednikami z wbudowaną grafiką są 790GX i 890GX. Płyty z chipami serii 800 mają tylko złącza DDR3, starsze dostępne są także w wariantach z DDR2. Dodatkowo seria 890X obsługuje SATA 3 i podobnie jak jej poprzednicy linii 790X (oraz X48) Intela może napędzać dwie karty AMD z pełną prędkością 16x.

Chipsety do zaawansowanych płyt głównych są lepsze jeszcze pod co najmniej dwoma względami od ich podstawowych wersji. Po pierwsze, zwykle lepiej znoszą podkręcanie procesora. Po drugie, obsługują wydajne moduły RAM (np. DDR2 1200 MHz czy DDR3 1600 MHz) przy niskich opóźnieniach. Jeśli kupujesz płytę z zamiarem użycia wysokiej jakości „podkręconych przez producenta” pamięci, sprawdź dokładnie, czy płyta pozwala na pracę RAM-u z takimi parametrami. Wiele tu zależy bowiem od konkretnego modelu.

Zaawansowane płyty mają też drobne, chociaż przydatne minifunkcje. Jeśli już decydujesz się wydać więcej pieniędzy na płytę, zwróć uwagę na montowane bezpośrednio na laminacie elementy ułatwiające diagnostykę i montaż sprzętu. Takimi są np. wyświetlacz LCD lub zestaw diod LED, odpowiedzialny za prezentację kodów diagnostycznych. Jeśli pecet nie chce poprawnie wystartować, można zerknąć na taki komunikat i sprawdzić w instrukcji, co on oznacza (np. źle zamontowaną pamięć). Przydatne jest też montowanie na płycie przycisków „power”, „reset”, a także „clear CMOS”, co ułatwi sprawdzenie poprawności działania zestawu przed zamontowaniem go w obudowie, a także szybką korektę błędnych ustawień BIOS-u.

Tego typu rozwiązania to ukłon głównie w kierunku miłośników podkręcania i wszelkiego „dłubania” w sprzęcie. Dla osób mniej doświadczonych producenci przewidzieli szereg narzędzi automatyzujących podkręcanie. Jednym kliknięciem w odpowiedniej aplikacji lub uruchomieniem testu z poziomu BIOS-u można odkryć maksimum możliwości swojej konfiguracji.

BIOS to element, od którego zależy poprawne działanie każdej płyty, więc wybierz model zapewniający mu bezpieczeństwo – ale i łatwość jego obsługi. Dla większości droższych modeli opracowane są funkcje minimalizujące ryzyko uszkodzenia BIOS-u. Przykładowo Gigabyte stosuje dwie kości ROM, z czego druga służy zawsze jako „kopia zapasowa”. Można ją wykorzystać w razie niepowodzenia aktualizacji BIOS-u.

Sam upgrade BIOS-u też nie jest już koszmarem sięgania po dyskietki startowe z DOS-em. Obecnie wystarczy odpowiednio przygotowany pendrive z nowym plikiem. Ma to znaczenie zwłaszcza w przypadku, gdy często wydawane są jego aktualizacje. Celują w tym zwłaszcza Asus i Gigabyte. Z jednej strony należy to pochwalić, bo dzięki temu dodawana jest np. obsługa nowych CPU, ale może też świadczyć o dużej liczbie błędów kodu sterującego w pierwszej edycji płyty.

EVGA 123-CD-E635-KR
Format: ATX
Złącze/chip: LGA1156/H55
Grafika: zależy od CPU
Zalety: 8xSATA2, funkcje diagnostyczne, 2xPCIe2.0, eSATA, FireWire, aż 3xPCI, świetne układy radiatorów
Wady: brak USB 3.0, SATA3 oraz złączy PCIe 1x
Cena: ok. 610 zł

Asus M4A89GTD PRO/USB3
Format: ATX
Złącze/chip: AM3/890GX
Grafika: Radeon HD4290
Zalety: 4xDDR3/2000 MHz, 6xSATA3, USB 3.0, eSATA2, rozbudowane zasilanie CPU, wiele funkcji do podkręcania
Wady: chłodzenie chipsetu może kolidować z chłodzeniem karty grafiki
Cena: ok. 580 zł

Obok typowych płyt przeznaczonych na szeroki rynek istnieją jeszcze różne ciekawe rozwiązania kierowane do specyficznych odbiorców.

Płyty przeznaczone niemal tylko dla zapalonych (i bogatych) graczy kosztują do 2000 zł. Nie ma tu mowy o oszczędnościach na czymkolwiek, a liczba funkcji może szokować. Wyróżnikiem jest liczba złączy PCI Express 2.0 – minimum trzy, ale są płyty z aż siedmioma. USB 3.0 czy SATA 3 oraz inne nowinki techniczne nie są niczym niezwykłym.

Niektóre dodatki ułatwią korzystanie ze sprzętu, inne mogą być niepotrzebne. Określ swoje potrzeby, aby nie wydawać pieniędzy na to, czego nie potrzebujesz.

Przykładem luksusu przydatnego tylko wyczynowym overclockerom mogą być złącza z wyprowadzonymi punktami pomiarowymi napięć. Niektóre płyty mają minipokrętło (MSI OC Dial) do overclockingu.

Ogromne układy chłodzenia ułatwiają stabilną pracę podkręconego sprzętu. Są też rozwiązania z gotowymi złączami umożliwiającymi łatwe zainstalowanie zestawu chłodzenia wodnego.

Od strony czysto technicznej najlepsze płyty nie różnią się bardzo od innych drogich modeli, zwłaszcza jeśli chodzi o te do procesorów AM3. Najczęściej stosowane „luksusowe” chipsety to serie AMD 790X i 890X, doposażone w maksimum komponentów. Nowością jest układ Nvidii – nForce 980a Ultra.

Po stronie Intela mamy lepsze chipsety, ale i procesory. Gdy potrzeba najwyższej wydajności, sięgnij po Core i7 w wariancie LGA1366. Tę podstawkę obsługuje chipset X58. Platforma taka różni się od Core i5/i7 z chipem H57 np. trójkanałowym kontrolerem pamięci.

Niezwykłymi rozwiązaniami są układy typu Hydra, dostępne na wybranych płytach MSI. Umożliwiają wspólną pracę kart Nvidii i AMD (pisaliśmy o tym w PC Formacie 6/2010). Najdroższe płyty Asusa i EVGA z chipsetami X58 i nForce 780a/790i stosują też mostek Nvidia NF200. Umożliwia on obsługę dwóch złączy PCI Express 2.0 w pełnym trybie 16x, co ma podnieść wydajność systemów z trzema czy czterema kartami graficznymi.

Drugi biegun to płyty mITX – miniaturowe urządzenia zdolne do pracy z niskonapięciowymi procesorami, jak Intel Atom, oraz zupełnie „normalnymi”, jak Phenom II i Core i5. Wbudowaną grafiką jest albo GMA X4500, albo GeForce 9400 (płyta na platformie Nvidia Ion) lub 8200/8300.

Płyty z Atomem są z nim zintegrowane na stałe. Pozostałe umożliwiają samodzielny wybór i montaż procesora. Na takich płytach znajdziemy też podstawowy zestaw złączy. Wadą są bardzo ograniczone możliwości rozbudowy platformy. Wprawdzie zwykle dostępne jest jedno złącze PCI lub PCIe, ale jeśli płytę zamontujemy w odpowiedniej dla niej obudowie, większość kart rozszerzeń będzie za wysoka, za długa lub za szeroka. Problemem mogą być też tylko dwa złącza na moduły RAM.

Istotna jest kolejność zakupów. Nie kupuj wszystkich podzespołów naraz, bo mogą np. nie zmieścić się w obudowie. Kup najpierw płytę i dobierz do niej obudowę.

Cena zestawów mITX jest różna w zależności od platformy i wyposażenia. Wynosi od 300 zł (jednordzeniowy Atom) do 600–700 zł (z dwurdzeniowym Atomem i Wi-Fi). To dużo więcej niż za sprzęt o standardowych wymiarach. W dodatku droższe od zwykłych ATX-ów są też same obudowy ITX (ok. 300–600 zł). Na domiar złego ogólna wydajność złożonego zestawu jest raczej przeciętna. To niestety cena, jaką trzeba zapłacić za małego peceta.

MSI Big Bang Trinergy
Format: ATX
Złącze/chip: LGA1156/P55
Grafika: brak
Zalety: 3xPCIe 2.0 z układem NF200 (obsługa 3-Way SLI oraz CrossFire), kodek audio EAX5.0 HD, DrMOS, kondensatory Hi-CAP, narzędzia overclockerskie (OC Genie itp.)
Wady: radiator chipsetu może blokować kartę grafiki
Cena: 1300 zł

ZOTAC ION ITX-B-E
Format: microITX
złącze/chip: procesor Atom N 330 1,66 GHz wlutowany w płytę
grafika: Nvidia ION
zalety: miniaturowy format, grafika ze wsparciem HD, zintegrowana karta WLAN 802.11g, pasywne chłodzenie, w komplecie zasilacz
wady: praktycznie zerowe możliwości rozbudowy
Cena: 500 zł