Z grafiką na pokładzie

• Artur Wyrzykowski szef działu Hardware

Nawet jeśli obecnie twoje wymagania odnośnie płyty głównej nie są duże, może w przyszłości zechcesz podłączyć komputer do telewizora przez HDMI, do zestawu audio przez S/PDIF albo szybkiej sieci gigabitowej. Dlatego warto kupować lepiej wyposażone płyty, tym bardziej że są one ok. 100 zł droższe niż te najsłabsze. Oczywiście płyta musi mieć dobry chipset AMD, Intel lub Nvidia – na szczęście inne już praktycznie zniknęły z rynku. Nie sugeruj się wydajnością zintegrowanego układu graficznego, bo do większości gier i tak jest ona za mała.

W artykule znajdziesz:

• Informacje o wyposażeniu płyt
• Jakie elementy wpływają na wydajność płyty
• Podsumowanie testów
• Opisy 16 przetestowanych płyt

Płyty główne mają coraz więcej zintegrowanych układów. Ważne jest, by były to układy dobrej jakości, bo od tego zależy stabilność i wydajność całego komputera, jakość obrazu i dźwięku. Podstawę stanowi tzw. chipset, często na płycie znajduje się też układ graficzny.

Dla przeciętnego użytkownika różnice między chipsetami płyt głównych mogą być niezauważalne – wszystkie świetnie wykorzystują potencjał współczesnych procesorów, pamięci, dysków twardych, kart graficznych. Zupełnie inne zdanie na ich temat mają entuzjaści komputerowi – tylko najdroższe płyty z najlepszymi chipsetami pozwolą na instalację dwóch czy trzech kart graficznych, ekstremalny overclocking, tworzenie zaawansowanych konfiguracji macierzy RAID itd.

Jednym z kryteriów klasyfikacji płyt jest obecność na nich układu graficznego. Układ taki pozwala zbudować komputer bez użycia dodatkowej karty graficznej, aczkolwiek nie ma co się łudzić, że jego wydajność będzie wystarczająca do współczesnych gier.

Obecnie płyty główne mają układy graficzne AMD Radeon HD 3200/3300, Intel GMA X4500 oraz Nvidia GeForce 8xxx/9xxx. Ich zadaniem jest m.in. sprzętowe wspomaganie odtwarzania wideo wysokiej rozdzielczości. Płyty są wyposażone w analogowe i cyfrowe wyjścia wideo, ale ma je nie każda płyta główna. W niektórych modeleach jest tylko analogowe wyjście D-Sub – odradzamy ich zakup.

• WYPOSAŻENIE Płyta główna powinna mieć cyfrowe wyjście obrazu (DVI, a najlepiej HDMI) i dźwięku, co najmniej 4 porty USB 2.0, port FireWire. Dobrym dodatkiem jest gniazdo eSATA do podłączania dysków zewnętrznych. Niezbędne jest gniazdo PCI Express x16 na kartę graficzną i przynajmniej jedno dodatkowe złącze kart rozszerzeń PCI oraz PCI Express x1.
• WYDAJNOŚĆ Zintegrowany z chipsetem układ graficzny musi być zgodny z DirectX 10. Powinien mieć wydajność umożliwiającą uruchamianie gier 3D w niższych rozdzielczościach oraz wspomagać odtwarzanie HD Video. Odpowiednią wydajność powinien też mieć kontroler dysków czy układ sieciowy.
• MOŻLIWOŚCI BIOS-U Płyta główna dla bardziej zaawansowanego użytkownika powinna być wyposażona w BIOS, który pozwoli wykorzystać zaawansowane funkcje albo wycisnąć z komputera więcej mocy. Przyda się więc możliwość zmiany taktowania szyny procesora, zegara pamięci i ich napięć zasilających.

Istotnym szczegółem jest też układ dźwiękowy. Oferuje on z reguły przeciętną jakość dźwięku, ale zupełnie wystarczy do codziennych zastosowań. Kupując płytę główną, warto tylko zwrócić uwagę, by miała na swoim tylnym panelu odpowiedni zestaw wyjść audio – zazwyczaj jest to analogowe wyjście dźwięku w standardzie 7.1. Jeśli masz w domu dobry wzmacniacz audio, przydatnym dodatkiem w komputerze będzie optyczne (TOSLink) lub elektryczne (złącze RCA) wyjście dźwięku S/PDIF, które można wykorzystać do połączenia peceta z takim wzmacniaczem.

Jeśli masz w domu małą sieć kablową, zwróć uwagę, by płyta miała port Gigabit Ethernet, a nie Fast Ethernet, jak starsze modele. Ograniczenia dotyczą też kontrolerów SATA – najprostsze nie obsługują macierzy RAID, więc nie da się łączyć dysków np. w pary, by w ten sposób zwiększyć ich wydajność. Inny przykład to kontrolery pamięci: niektóre z nich współpracują z pamięciami DDR2 800 i nie pozwalają użyć szybszych DDR2 1066. Część płyt ma tylko dwa gniazda pamięci i niewiele gniazd PCI i PCIe, co ogranicza możliwości rozbudowy. Zdarza się też, że po zamontowaniu jednej karty graficznej o większych rozmiarach w komputerze da się zainstalować jeszcze tylko jedną kartę PCI oraz jedną PCIe x1. Zwykle to wystarcza, ale jeśli masz większe wymagania, kup płytę główną „pełnego” formatu ATX.

Wydajność w niewielkiej mierze zależy od samej płyty, a bardziej np. od zamontowanego w niej procesora. Zdarzają się jednak przypadki, że np. z powodu źle opracowanego BIOS-u pewne elementy nie działają poprawnie. Może to dotyczyć pamięci RAM, które będą przez to pracowały ze zmniejszoną częstotliwością. Niekiedy za wolno pracuje dysk twardy albo port USB. Oczywiście różnice w wydajności są też bardzo odczuwalne w przypadku układów graficznych poszczególnych producentów (nieźle sprawują się AMD i Nvidia, gorzej Intel), a także w wydajności między układami sieciowymi Fast Ethernet i Gigabit Ethernet – te drugie mogą pracować w praktyce 5-, 6-krotnie szybciej.

Od ostatniego testu płyt głównych w PC Formacie 8/2008 największe zmiany zaszły w platformach do procesorów Intela. Obok tanich płyt z chipsetami Intel G31 i G33 pojawiły się droższe z układami G45, które mają m.in. cyfrowe wyjścia wideo. Zintegrowany w nich układ graficzny Intel GMA X4500 wspomaga odtwarzanie HD Video, a mostek południowy zapewnia obsługę macierzy RAID. Bardzo dobrze spisują się także płyty z chipsetami Nvidia Ge- Force 9300/9400. Dzięki temu płyty główne z gniazdem LGA775 i zintegrowaną grafiką przestały tak bardzo odstawać od podobnych modeli do procesorów AMD.

Testom poddaliśmy 8 płyt głównych z podstawkami AM2+ (zgodnych z procesorami AMD Athlon i Phenom), a także 8 płyt z gniazdem LGA775 (do procesorów Intel Celeron, Core 2 Duo i Core 2 Quad). Nie testowaliśmy płyt z najnowszymi gniazdami AM3 oraz LGA1366.

Kryterium wyboru płyt do testu była obecność zintegrowanego układu graficznego, jednak nie wszystkie płyty okazały się pod tym względem równie dobre – dwa modele z chipsetem Intel G31 miały tylko analogowe wyjście D-Sub. Niemal wszystkie zostały wyposażone w analogowe wyjście audio w standardzie 7.1 (w postaci sześciu złączy minijack). Wyjątkiem okazała się tylko płyta ASRock G31M-S, która ma trzy wyjścia, a za ich pomocą da się wyprowadzić najwyżej dźwięk w standardzie 5.1.

Są też elementy wyposażenia, które występują w połowie testowanych płyt. Dotyczy to np. cyfrowego wyjścia dźwięku, które w płytach do procesorów AMD jest niemal standardem, za to w płytach do procesorów Intela częściej go brakuje. Niektóre płyty mają wyprowadzone na tylny panel złącze SATA lub eSATA, a także FireWire. Mogłoby się zdawać, że takie porty, jak szeregowy czy równoległy, odeszły już w niepamięć, tymczasem w niektórych płytach nadal się one znajdują zamiast bardziej nowoczesnych interfejsów.

W tym przypadku większość modeli jest bardzo wyrównana, można w nich zainstalować 8–16 GB pamięci DDR2 1066 w postaci czterech modułów. Wśród płyt do procesorów Intela są jednak wyjątki, które obsługują tylko DDR2 800: to modele z chipsetami Nvidia oraz Intel G31. Od tych wyjątków jest jednak kolejny wyjątek, bo płyta Asus P5KPL-CM pozwala poprzez overclocking ustawić wyższe zegary pamięci. Niestety, ma ona tylko dwa gniazda na RAM, podobnie jak ASRock G31M-S.

Jeśli chodzi o współpracę płyt z dyskami, możliwości są również zróżnicowane. Większość modeli pozwala na wykorzystanie macierzy RAID 0 i RAID 1, a niektóre nawet RAID 5. Wśród testowanych płyt znalazły się jednak takie, które w ogóle nie mają takiej funkcji – to dwa z chipsetem Intel G31.

Na ocenę wydajności składa się nie tylko szybkość wykonywania obliczeń przez procesor, ale też grafika, interfejs sieciowy, kontroler dysków czy kontroler USB. Co ciekawe, płyty niewspółpracujące poprawnie z pamięciami DDR2 1066, a jedynie wolniejszymi DDR2 800, nie okazały się słabsze pod względem wydajności. ASRock G31M-S uzyskał w tej kategorii drugi wynik wśród płyt do procesorów Intela. A najszybszy okazał się Asus P5KPL-CM, w którym pamięci pracowały z częstotliwością 500 MHz.

W przypadku układów graficznych różnice są znacznie większe. AMD Radeon HD 3200 pozwala pograć w jedną z naszych gier testowych, mianowicie Unreal Tournament 3. Przy rozdzielczości 1280x1024 obraz jest wyświetlany z prędkością 30–40 klatek na sekundę. W przypadku płyt z gniazdem LGA775 podobne możliwości daje GeForce 9300 i 9400. Niestety, zarówno wyższe rozdzielczości, jak i bardziej obciążające tytuły (u nas STALKER i Far Cry 2) nie pozwalają już wykorzystać zintegrowanych układów graficznych do gier.

W przypadku kilku płyt dało się zaobserwować dziwnie powolną pracę portu USB – dane były odczytywane z testowego pendrive’a z prędkością kilku MB/s. Na obniżenie ogólnej oceny wpływa także wydajność portu Fast Ethernet w jednej z płyt ASRock. Na szczęście wszelkie problemy związane z wydajnością można łatwo obejść, instalując na płycie szybsze karty rozszerzeń.

Płyty do procesorów AMD

Płyta o bardzo dobrej stabilności wydajności, choć dotyczy to wersji BIOS-u F3 (ze starszym BIOS-em – F2 – wydajność kontrolera dysków i USB jest za niska). Zaletą jest ogólnie najlepsze wyposażenie, obecność wszystkich potrzebnych interfejsów na tylnym panelu, a także rozbudowany BIOS.

Płyta formatu Micro ATX o bardzo dobrej wydajności, ma też dobry BIOS. Na tylnym panelu – złącza FireWire i eSATA. Podczas uruchamiania proponuje włączenie trybu AHCI, by umożliwić podłączanie i odłączanie urządzeń podczas pracy systemu. Dziwacznie ulokowany port równoległy (przy złączu zasilającym).

Płyta z rozbudowanym BIOS-em, wyposażonym w funkcje jego aktualizacji. Na uwagę zasługuje Express Gate – wbudowany system z kilkoma aplikacjami (przeglądarka, komunikator itp.). Dziwne jest to, że napięcie procesora można zwiększyć tylko o 0,05 V względem nominalnego, co ogranicza możliwości overclockingu.

Podobnie jak dwie poprzednie płyty Gigabyte, również ta uzyskała wysoką notę za wyposażenie, ale niższą za wydajność – nieco słabszy okazał się układ graficzny. W odróżnieniu od zwycięzcy nie obsługuje technologii CrossFireX, a w testowanym egzemplarzu BIOS nie pozwalał na zapisanie ustawień użytkownika.

Płyta o przeciętnej wydajności, którą obniża słaby kontroler dysków i wolny port USB. Ciekawostką jest włącznik i reset bezpośrednio na płycie (w postaci mikrowłączników). Obok nich jest trzeci włącznik, który umożliwia przywrócenie domyślnych ustawień BIOS-u. Szkoda, że płyta nie ma głośniczka, jak inne płyty MSI.

Płyta z zestawem cyfrowych wyjść wideo i audio, którą można kupić po atrakcyjnej cenie. Do sprzętu jest dołączony program OC Tuner do podkręcania, Instant Boot do przyspieszenia uruchomienia systemu i Intelligent Energy Saver zarządzający energią poprzez automatyczne wyłączanie zbędnych faz zasilania.

Płyta bardzo podobna do KA790GX, co dotyczy także powolnego kontrolera dysków i bardzo wolnego portu USB. Ponadto zintegrowany układ graficzny ma mniejszą wydajność, a kontroler dysków nie obsługuje trybu RAID 5. Jak w wielu innych modelach na płycie nie ma kontrolera FireWire.

Płyta w formacie Micro ATX, z kompletem cyfrowych wyjść audio i wideo. Ponadto na tylnym panelu ma 6 gniazd USB, FireWire oraz eSATA. Wadą jest niepoprawna obsługa pamięci – w trybie dwukanałowym płyta w ogóle się nie uruchamia, w trybie jednokanałowym pamięci działają najwyżej z zegarem 400 MHz.

Płyty do procesorów Intela

Płyta z chipsetem Intel G45 i grafiką GMA X4500. Grafika ta jest szybsza od poprzednich układów Intela, ale wciąż słabsza od konkurentów AMD i Nvidii. Dotyczy to nawet odtwarzania filmów HD. Płyta pozwala wykorzystać oprogramowanie Express Gate i kilku aplikacji bez konieczności uruchamiania systemu.

Jedyna płyta w teście z wyjściem DisplayPort, służącym do podłączania monitorów z takim wejściem. Jak wszystkie modele Asusa pozwala wykorzystać Express Gate. Największą wadą jest brak obsługi DDR2 1066. Niestety, złącza panelu systemowego (włącznik, reset, głośniczek) nie zostały w ogóle opisane.

Płyta nietolerująca pamięci DDR2 1066 do tego stopnia, że próba ustawienia takiej częstotliwości unieruchamia komputer (konieczny jest reset ustawień BIOS-u). Ma wyposażenie słabsze niż większość testowanych płyt, ale ocena za wydajność jest wyższa, co wynika m.in. z wydajnego układu graficznego.

Ciekawa płyta główna z zestawem wyjść cyfrowych, a także złączem eSATA i FireWire. W odróżnieniu od innych płyt MSI wykazała się lepszą wydajnością kontrolera dysków oraz portu USB. Ma ciekawy BIOS, pomocny podczas podkręcania (m.in. wartości ryzykowne oznaczone czerwonym kolorem).

Kolejna płyta główna z chipsetem Intel G45, którego układ graficzny ma mniejszą wydajność niż układy AMD i Nvidii. Mimo tego ogólna ocena za wydajność jest nieco lepsza niż w przypadku innych płyt z G45. Gorzej zostało ocenione wyposażenie – mniejsza liczba złączy na płycie, a także nieco gorsze rozplanowanie.

Płyta z GeForce 9400 – najwydajniejszym zintegrowanym układem graficznym do procesorów Intela. Ocena za wydajność byłaby wyższa, gdyby nie wolny port USB. Plusem są cyfrowe porty audio i wideo, eSATA, FireWire i 6 portów USB na tylnym panelu. Mankamentem są nie najlepsze opisy funkcji BIOS-u.

Płyta dla osób o małych wymaganiach. Nie ma cyfrowych wyjść audio i wideo, za to na tylnym panelu znalazł się archaiczny port szeregowy i równoległy. Płyta teoretycznie obsługuje pamięci DDR2 1066, ale w BIOS-ie można ustawić tylko tryb 1000 lub 1100. Ponadto nie ma możliwości utworzenia macierzy RAID.

Płyta dostępna w rewelacyjnej cenie. Nie ma cyfrowych wyjść audio i wideo, nie współpracuje z pamięciami DDR2 1066, nie daje możliwości utworzenia macierzy, jako jedyna ma też powolny port sieciowy Fast Ethernet. Interesujące programy, w tym Intelligent Energy Saver pozwalający efektywniej zarządzać energią.