Bezpieczna odnowa

Opisywane tu czynności stanowią głęboką ingerencję w komputer. Jej skutki mogą być nieodwracalne. Informujemy, że redakcja z dużą starannością przygotowuje i sprawdza wszelkie materiały. Jednak liczba różnych możliwych produktów, przypadków, konfiguracji jest tak duża, że nie sposób przewidzieć wszystkiego. W przypadku płyt głównych istotny jest nie tylko producent i model, lecz także tzw. rewizja płyty, na co trzeba zwrócić szczególną uwagę, poszukując BIOS-u do płyty. Czytelnik musi mieć świadomość, że wszelkie czynności opisane w artykule wykonuje na własną odpowiedzialność.

W artykule zrezygnowaliśmy z prezentacji najstarszej metody aktualizacji BIOS-u, w której wykorzystuje się dyskietkę. Wiele komputerów nie ma już stacji dyskietek, ponadto instrukcja takiej aktualizacji była już opisywana na łamach naszego pisma – zamieszczamy ją w postaci pliku PDF na dołączonej do bieżącego numeru płycie CD. Nie prezentujemy też aktualizacji BIOS-u z systemu Windows, bo obecnie ta metoda jest bardziej ryzykowna (zresztą zawsze stwarzała spore ryzyko). Oprogramowanie do aktualizacji jest zwykle przystosowane do pracy w systemie Windows XP, ale część osób wykorzystuje je w Windows Vista, co może mieć przykre konsekwencje. Lepiej więc tego unikać.

Oprócz opisu sposobu aktualizacji BIOS-u podajemy zalecenia, które zminimalizują ryzyko niepowodzenia. Poza tym przedstawiamy szereg czynności, które pozwolą przywrócić sprawność płyty głównej po nieudanej próbie aktualizacji BIOS-u. Procedura jest nieco skomplikowana, ale w wielu wypadkach skuteczna.

Wiele nowych płyt głównych jest sprzedawanych z krążkami CD, które zawierają odpowiednie sterowniki i oprogramowanie, ale jednocześnie są płytami startowymi. Dzięki nim aktualizacja BIOS-u jest banalnie prosta. Jeśli płyty CD umożliwiającej aktualizację nie ma w zestawie, możesz ją przygotować we własnym zakresie. Przyda się również pamięć USB flash.

Dość wygodnym rozwiązaniem jest aktualizacja z poziomu samego BIOS-u, co jest możliwe w niektórych płytach głównych. Wystarczy zatem pamięć USB flash (lub karta pamięci z czytnikiem) bez płyty startowej.

Na pamięć USB flash skopiuj najnowszą wersję BIOS-u, a także program do jego aktualizacji. Pozostaw pamięć USB flash w porcie USB.

Do napędu optycznego włóż startową płytę CD dostarczoną przez producenta płyty głównej, ewentualnie samodzielnie przygotowaną płytę z systemem FreeDOS. Obraz systemu możesz nagrać na płycie za pomocą dowolnego programu do wypalania płyt.

Uruchom komputer. Klawiszem [Del] (lub innym właściwym dla twojej płyty głównej) wejdź do BIOS-u. Następnie wejdź do sekcji Boot, zaznacz Boot Device Priority i naciśnij [Enter].

W podmenu domyślnie powinieneś mieć zaznaczoną opcję 1st Boot Device. Jeśli tak nie jest, zaznacz ją i naciśnij [Enter]. W otwartym okienku zaznacz funkcję CDROM (w przypadku startu z płyty) i naciśnij klawisz [Enter].

Wyjdź z BIOS-u, zapisując ustawienia. Naciśnij [Esc], przejdź do zakładki Exit. Naciśnij [Enter] i gdy pojawi się okienko, w którym zaznacz opcję YES. Zatwierdź wykonane czynności klawiszem [Enter]. Po resecie system się uruchomi z płyty CD.

W przypadku płyty startowej dostarczonej przez producenta poszukaj na ekranie funkcji uruchamiającej system, w naszym przykładzie jest to FreeDOS command prompt. Naciśnij więc klawisz [6]. Jeśli natomiast wykorzystujesz wykonaną własnoręcznie płytę, zobaczysz menu FreeDOS-a. Naciśnij klawisz [1], a następnie [Enter]. Wybierz opcję FreeDOS Safe Mode i ponownie naciśnij klawisz [Enter].

Przejdź do głównego katalogu pendrive’a, w którym znajduje się nowy BIOS, wpisując nazwę dysku, np. C: lub D:, i zatwierdzając klawiszem [Enter]. Zwykle odpowiednią literę napędu trzeba znaleźć metodą prób i błędów. Polecenie dir wyświetli listę plików na pamięci flash:

Wpisz nazwę programu do aktualizacji BIOS-u, u nas awdflash.exe.

W okienku programatora File Name to Program wpisz nazwę pliku z nowym BIOS-em i naciśnij klawisz [Enter]. Poczekaj, aż program wczyta obraz do pamięci. Kiedy pojawi się komunikatz zapytaniem, czy chcesz zachować starą wersję BIOS-u, naciśnij klawisz [Y].

Podaj nazwę zapisywanego na pamięci USB starego BIOS-u, np. stary.bin, i naciśnij [Enter]. Poczekaj, aż pasek postępu zapisu zniknie i pojawi się pytanie, czy rozpocząć właściwy proces aktualizacji. Naciśnij [Y].

Cierpliwie czekaj na zakończenie całego procesu. W tym czasie pod żadnym pozorem nie wyłączaj komputera ani go nie resetuj. Dopiero po zakończeniu programowania naciśnij przycisk, jaki zostanie wyświetlony przez program, np. F1 Reset, by zresetować komputer.

Na pamięć flash (pendrive lub kartę pamięci) skopiuj nową wersję BIOS-u do twojej płyty głównej.

Uruchom ponownie komputer. Za pomocą klawisza [Del] wejdź do BIOS-u płyty głównej. Odszukaj funkcję odpowiadającą programowaniu BIOS-u, np. w płytach Asusa przejdź do zakładki Tools, następnie ASUS EZ Flash i naciśnij [Enter].

Gdy pojawi się okienko Enter EZ Flash, zaznacz YES i naciśnij [Enter]. Poczekaj chwilę, aż program się otworzy, odczyta wszystkie niezbędne informacje i przejdzie w tryb gotowości.

Klawiszem [Tab] przejdź do sekcji PATH. Klawiszami kursorów wybierz oznaczenie właściwego napędu (w naszym przykładzie to C:) i naciśnij [Enter]. Po prawej stronie wyświetli się zawartość pamięci USB flash.

W celu zachowania starej wersji BIOS-u naciśnij klawisz [S]. Uaktywni się linia PATH, wpisz w niej nazwę, np. stary, i naciśnij [Enter]. W okienku Backup BIOS zaznacz YES i naciśnij [Enter].

Poczekaj, aż pasek postępu wypełni się do końca i pojawi się okienko z zapytaniem, czy chcesz kontynuować działania. Naciśnij dowolny klawisz.

Zaznacz obraz z nowym BIOS-em i naciśnij [Enter]. Znowu poczekaj, aż pasek postępu się wypełni. W tym czasie program sprawdzi wersję nowego BIOS-u.

Pojawi się okno z pytaniem, czy na pewno aktualizować BIOS. Zaznacz YES i naciśnij [Enter]. Poczekaj, aż pasek postępu trzykrotnie wypełni się do końca. Nie wyłączaj ani nie resetuj komputera w tym czasie. Po ukończonej aktualizacji komputer zresetuje się automatycznie po 5 sekundach. Zaznaczamy, że w nowszych płytach głównych procedura aktualizacji nieznacznie się różni od zaprezentowanej w tym rozdziale.

Zdarza się, że aktualizacja się nie powiedzie. Przyczyną mogą być wahania lub zaniki napięcia w sieci energetycznej, niestabilna praca komputera, użycie BIOS-u niewłaściwego dla danej płyty głównej itd. Efekt zawsze jest taki sam – komputer nie chce się poprawnie uruchomić. Czasem można to naprawić we własnym zakresie.

Wielu producentów umieszcza w BIOS-ie specjalne sektory, które teoretycznie nie powinny ulegać zamazaniu. Ich rolą jest automatyczna naprawa BIOS-u po nieudanej aktualizacji.

Jeśli po uruchomieniu komputera pojawia się komunikat taki jak na poniższym obrazku oznacza to, że aktualizacja się nie powiodła, ale zadziałał system zabezpieczeń. W starszych płytach nic nie pojawia się na ekranie, tylko świeci przez pewien czas dioda stacji dyskietek.

Na innym komputerze przygotuj sobie pamięć USB flash. Z reguły musi być mniejsza niż 8 GB i musi być na niej założona partycja FAT16 lub FAT32. Przegraj na taką pamięć nowy BIOS.

Podłącz pamięć do portu USB uszkodzonego komputera, następnie uruchom ten komputer. Proces zapisywania BIOS-u będzie przebiegał automatycznie. Kiedy pojawi się napis Completed, zresetuj komputer. Problem powinien zniknąć.

Inną metodą naprawy uszkodzonego BIOS-u jest zaprogramowanie go w drugiej, sprawnej płycie głównej. Nie musi to być taka sama płyta, ale musi mieć taką samą pamięć ROM przechowującą BIOS (identyczny kształt i liczba nóżek, identyczna pojemność itd.). Najbezpieczniej jest oczywiście wtedy, gdy obie płyty główne, uszkodzona i sprawna, są dokładnie takimi samymi modelami.

Od niedziałającego komputera odłącz zasilanie, zdejmij obudowę. Odszukaj teraz pamięć ROM z BIOS-em . Zwykle znajduje się w pobliżu baterii na płycie głównej. W razie problemu z jej znalezieniem posiłkuj się dostarczoną do płyty instrukcją obsługi.

Sprawdź, czy pamięć ROM została umieszczona w podstawce umożliwiającej demontaż, czy też została na stałe przylutowana do płyty głównej. W tym drugim wypadku uratowanie BIOS-u bez specjalnego programatora nie będzie możliwe.

Jeżeli pamięć znajduje się w podstawce, wyjmij ją. W wypadku prostokątnych kości w obudowie DIP płaskim śrubokrętem podważ najpierw jedną stronę a następnie drugą. Kości w podstawce PLCC najwygodniej demontować specjalnym narzędziem (do kupienia w sklepie z elektroniką). Zamiast tego można wykorzystać dwa spinacze biurowe i utworzyć haczyki na ich krańcach. Tak przygotowane haczyki włożyć w otwory podstawki i zdecydowanym ruchem pociągnąć je w górę.

Operację programowania pamięci ROM z uszkodzonym BIOS-em przeprowadza się na działającym komputerze. Należy zatem zachować szczególną ostrożność, by przez przypadek nie dotknąć innych elementów otwartego komputera. Także przed każdą operacją należy zdjąć buty i dotknąć dłonią obudowy, by wyrównać ewentualne różnice potencjałów elektrycznych.

Przygotuj zestaw nośników, taki sam jak w rozdziale „Płyta startowa”. Sprawny komputer połóż na boku, by łatwiej operować w jego wnętrzu.

Sprawdź, czy typy i pojemności obu pamięci ROM są takie same. W tym celu programem do aktualizacji BIOS-u wykonaj jego kopię np. na pamięci flash i porównaj z BIOS-em do twojej płyty. Jeśli wielkości obu plików są identyczne, również kości pamięci mają taką samą pojemność.

Od sprawnego komputera odłącz zasilanie i metodami opisanymi w rozdziale „Demontaż pamięci ROM” wyjmij kość BIOS-u. Następnie do jej spodu przyklej dość długi odcinek taśmy izolacyjnej lub w wypadku kości PLCC kawałek wytrzymałej nici (nić musi być umieszczona po przekątnej układu elektronicznego).

Delikatnie włóż pamięć z powrotem do gniazda, ale nie wciskaj jej mocno, byś mógł łatwo ją wyjąć z gniazda podczas pracy komputera.

Włącz komputer i uruchom go tak, jak pokazaliśmy w warsztacie „Przeprowadzanie aktualizacji”, ale jeszcze nie uruchamiaj właściwego programu do aktualizacji.

Chwyć za nitki wystające spod kości pamięci ROM i zdecydowanym ruchem wyciągnij ją z działającego komputera. W miejsce wyjętej kości włóż twoją kość z uszkodzonym BIOS-em. Jeśli działający komputer ma taką samą płytę główną jak twoja, procedura aktualizacji BIOS-u będzie taka sama jak opisana w rozdziale „Przeprowadzanie aktualizacji”.

Jeśli działająca płyta główna jest inna niż twoja, przy aktualizacji uruchom program awdflash.exe z odpowiednimi parametrami, np. awdflash.exe bios.bin /f, gdzie w miejsce bios.bin wpisz nazwę pliku z BIOS-em właściwym dla twojej płyty głównej. Przełącznik /f ma za zadanie przeprowadzić programowanie BIOS-u bez sprawdzania zgodności wersji. Dalsza aktualizacja odbywa się w standardowy sposób.

Po aktualizacji wyłącz komputer, wyjmij zaprogramowaną kość pamięci i zamontuj odpowiednią pamięć ROM. Sprawdź, czy komputer pracuje prawidłowo.

Zaprogramowaną kość włóż do swojego komputera. Uruchom go i ponownie przeprowadź operację programowania BIOS-u, tak jak zostało to opisane w rozdziale „Przeprowadzanie aktualizacji”. Ma to ogromne znaczenie, gdyż w „obcej” płycie głównej niektóre sektory pamięci mogą się zaprogramować niepoprawnie.

Niestety, może się zdarzyć, że programowanie pamięci ROM nie przynosi rezultatu i trzeba to zrobić np. w zewnętrznym programatorze (do kupienia już od 300 zł, są też firmy oferujące usługi programowania kości pamięci). Z kolei jeśli kość z BIOS-em jest na stałe przylutowana do płyty, po jego nieudanej aktualizacji trzeba się udać do serwisu. Jednak w większości przypadków aktualizacja odbywa się bez najmniejszych problemów.