Tylko posprzątaj

Kiedy włączasz komputer i prąd zaczyna krążyć w jego obwodach, wyświetla się na ekranie wizytówka BIOS-u, oprogramowania wbudowanego w płytę główną komputera. Po kilku sekundach testów BIOS-u, sprawdzających m.in. sprawność pamięci RAM, pojawia się na ekranie logo ładującego się systemu. W dużym uproszczeniu można ująć, że w tle jest inicjowany sprzęt zainstalowany w komputerze, a także są ładowane sterowniki urządzeń. Na pierwszą fazę ładowania systemu porządki nie mają w zasadzie wpływu. Zajmuje ona zawsze mniej więcej tyle samo czasu.

W kolejnej fazie, również związanej ze sprzętem, wiele zależy od dodatkowych urządzeń podłączonych do komputera. Możesz się zastanowić, czy niektórych nie warto wyłączyć, przynajmniej na czas, kiedy nie będą używane. Dobrze jest skorzystać w tym celu z dostępnego w Windows XP mechanizmu profili sprzętu. Archiwalny tekst na jego temat znajdziesz na krążku dołączonym do bieżącego numeru.

Po etapie inicjowania sprzętu następuje ładowanie usług systemowych i aplikacji. Im więcej programów masz zainstalowanych, tym więcej różnego typu dodatków ładuje się przy starcie systemu i tym wolniej on się uruchamia. Co gorsza, każdy uruchomiony w systemie program czy usługa (tzw. procesy) zajmuje jakąś część pamięci. Dopóki pamięci starcza, spadek wydajności jest nieznaczny. Jeśli jednak system zacznie korzystać z tzw. pliku wymiany, czyli obszaru dysku twardego wykorzystywanego przez system jak pamięć RAM, ta ulegnie wyczerpaniu. Skutek? Drastyczny spadek wydajności systemu.

Teoretycznie najdokładniejszym sposobem sprzątania jest wyczyszczenie dysku i reinstalacja systemu. Jednak możesz być pewien, że podczas naprędce przygotowanej ewakuacji danych przed wyczyszczeniem dysku pominiesz istotne szczegóły, jak np. pocztę elektroniczną, kontakty z książki adresowej, klucze zarejestrowanych i aktywowanych programów itp. Reinstalacja to ostateczność. Wykonuj ją, gdy nie masz dostępu do systemu, np. na skutek awarii.

Zacznij od skontrolowania bieżącego stanu systemu, dokładnego sprawdzenia, co jest na nim zainstalowane, i określenia, które z zainstalowanych usług i programów są naprawdę niezbędne, a z których możesz zrezygnować. Do dyspozycji masz zarówno narzędzia wbudowane w system, jak też nieco bardziej skomplikowane w obsłudze (za to bardziej funkcjonalne) dodatkowe programy.

Uruchom Windows. Zaloguj się i poczekaj na załadowanie się wszystkich programów. Następnie, znajdując się na pulpicie systemowym, wciśnij skrót klawiszowy [Ctrl]+[Shift]+[Ecs].

Zobaczysz okno Menedżer zadań Windows otwarte domyślnie na zakładce Aplikacje. Możliwe, że na liście aktualnie uruchomionych zadań nie będzie żadnej pozycji, ale to wcale nie znaczy, że w danej chwili nie działają programy. O ich pracy świadczy choćby liczba widoczna w dolnej części okna.

Przejdź do zakładki Procesy. Lista widoczna w centrum okna to spis aktualnie uruchomionych i działających w systemie procesów. W kolumnie Nazwa użytkownika masz informację, kto uruchomił (a ściślej pod kontrolą jakiego konta został uruchomiony) dany proces. Kolumna CPU obrazuje stopień zajęcia procesora przez dany proces. Wartości podawane są w procentach – suma wartości z tej kolumny wynosi zawsze 100 proc. (obiekt o nazwie nie jest w istocie procesem, to jedynie logiczna wartość wyświetlająca zapas mocy obliczeniowej procesora).

Pod kolejną zakładką o nazwie Wydajność, w sekcji Pamięć zadeklarowana są wyświetlane aktualne wartości zużycia pamięci RAM. Wartość Limit w tej sekcji to suma dostępnej pamięci RAM + pojemność pliku wymiany.

Z kolei w sekcji Pamięć fizyczna masz informacje o łącznej pojemności fizycznej pamięci RAM (parametr Razem) oraz o aktualnie wolnej przestrzeni (parametr Dostępne). Jeżeli dostępnej pamięci zabraknie, nie spowoduje to awarii systemu. Windows po prostu zacznie korzystać z pliku wymiany (zwanego też pamięcią wirtualną). Wtedy z pewnością odczujesz bardzo duży spadek wydajności systemu.

Co prawda możesz wykorzystać Menedżera zadań do zamknięcia działających programów, ale lepszym wyjściem jest wykorzystanie do tego celu funkcji wbudowanych w sam program. Przykładowo „zabicie” procesu działającego w tle Worda spowoduje utratę niezapisanych dokumentów. Natomiast, jeżeli po prostu zamkniesz okno Worda, z pewnością zobaczysz komunikat o konieczności zapisania zmian w edytowanym dokumencie i nie stracisz danych. Na wszelki wypadek podajemy jednak metodę awaryjnego zamknięcia wybranych programów.

Pod zakładką Aplikacje zaznacz program, który chcesz zamknąć, i kliknij przycisk Zakończ zadanie. Sposób ten odpowiada normalnemu zamknięciu aplikacji, jednak nie zawsze skutkuje. Dlatego w przypadku niektórych opornych aplikacji (np. zawieszonych), kliknij nazwę programu prawym klawiszem myszki i z menu kontekstowego wybierz Przejdź do procesu.

Automatycznie wyświetli się zakładka Procesy, pod którą, na widocznej liście, zaznaczony zostanie proces odpowiadający wybranej aplikacji. Kliknij Zakończ proces, a następnie w oknie Ostrzeżenie menadżera zadań kliknij Tak. Proces zostanie zamknięty, a pamięć przez niego dotychczas zajmowana – zwolniona.

Zamykanie procesów to czynność dość ryzykowna, gdyż istnieje duże prawdopodobieństwo, że chcąc zamknąć program, zamkniesz np. proces nadrzędny. Oto przykład. Wiele programów uruchamia się jako podprocesy procesu explorer.exe. Zamknięcie programu metodą przedstawioną w poprzednich dwóch punktach może spowodować wyłączenie procesu explorer.exe, czyli procesu interfejsu Windows (Eksploratora Windows). Stracisz dostęp do menu Start, paska zadań i nie będziesz mógł się przełączyć na inne uruchomione aplikacje.

Ratunkiem w takim przypadku (awaryjnego zamknięcia procesu nadrzędnego) jest próba jego ponownego uruchomienia, idąc za przykładem procesu explorer.exe. Gdy go przypadkiem zamkniesz i znikną ci podstawowe elementy interfejsu, tj. menu Start itp., rozwiń we wciąż otwartym oknie Menedżer zadań Windows menu Plik i wybierz Nowe zadanie.

W oknie Utwórz nowe zadanie, w polu tekstowym wpisz po prostu polecenie explorer i kliknij OK. Po chwili z powrotem zobaczysz ikony pulpitu, menu Start i pasek zadań z zasobnikiem systemowym. Przypadek z procesem explorer.exe pokazuje, że Menedżer zadań jako narzędzie służące do dokładniejszej analizy tego, co jest w systemie uruchomione, nie sprawdza się najlepiej. Owszem, wystarczy do pobieżnej oceny, ile programów (a właściwie – o ile za dużo) działa zaraz po starcie systemu, ale gdy poszukujesz dokładniejszych informacji o procesach, skorzystaj z dodatkowego programu.

Programu Process Explorer nie trzeba instalować. Wystarczy rozpakować zawartość pliku archiwum z naszego krążka do wybranego foldera na dysku twardym, a następnie dwukrotnie kliknąć ikonę Process Explorer.

Podczas pierwszego uruchomienia zobaczysz okno Process Explorer License Agreement. Kliknij w nim Agree.

Zobaczysz okno główne Process Explorera. Od razu widać przewagę tego programu nad Menedżerem zadań. Wszystkie uruchomione składniki są wyświetlane w postaci hierarchicznej struktury, dzięki czemu widać zależności. Dzięki temu łatwo odgadniesz, po zamknięciu jakich elementów zależnych nastąpi zamknięcie wybranego procesu. Ponadto dla każdego procesu oprócz nazwy pliku widać jego nazwę rozszerzoną oraz nazwę firmy producenta.

Zwróć uwagę na proces svchost.exe. W każdym systemie Windows jest on widoczny kilkakrotnie. Proces ten jest nadrzędnym procesem sterującym działaniem wielu usług. O ile jednak w Menedżerze zadań nie sposób było się dowiedzieć, jakie usługi działają pod kontrolą danego procesu, o tyle w przypadku Process Explorera jest to banalnie proste. Naprowadź kursor myszki na jedną z instancji procesu svchost.exe, a pojawi się dymek z listą usług. Na naszym krążku znajdziesz pochodzącą z archiwalnego artykułu tabelę usług Windows. Dzięki niej dowiesz się, które usługi możesz wyłączyć bez szkody dla systemu.

Jeżeli masz wątpliwości odnośnie jakiegokolwiek procesu, Process Explorer ma wygodną i bardzo przydatną funkcję sprawdzenia, co na temat danego procesu można znaleźć w internecie. Kliknij interesujący cię proces prawym klawiszem myszki i z menu kontekstowego wybierz Search Online.

Uruchomi się domyślna przeglądarka WWW z od razu wczytanymi wynikami przeszukiwania Google’a pod kątem informacji na temat danego procesu.

Wiesz już zatem, jak się zorientować, co jest w systemie uruchomione. Czas na rozpoczęcie porządków. Zacznij od usunięcia zbędnych programów.

Do usuwania niepotrzebnych aplikacji skorzystaj z najwygodniejszej chyba metody – apletu panelu sterowania o nazwie Dodaj lub usuń programy.

W oknie Dodawanie lub usuwanie programów wybierz z listy zainstalowanych aplikacji niepotrzebny ci program i kliknij, w zależności od danego programu, przycisk Zmień/Usuń. Postępuj według zaleceń deinstalatora.

Powtórz operację dla każdego programu. Uwaga! Jeżeli po deinstalacji zobaczysz komunikat o zalecanym restarcie systemu, wykonaj taki restart, zanim przystąpisz do usuwania kolejnego programu.

Z menu Start wybierz Panel sterowania. Następnie w oknie Panel sterowania kliknij kategorię: Wydajność i konserwacja.

W oknie Wydajność i konserwacja kliknij ikonę Narzędzia administracyjne i w kolejnym oknie kliknij Usługi.

Zobaczysz okno Usługi. Aby zmienić tryb pracy danej usługi, odnajdź ją na liście (pamiętaj o załączonej tabeli na naszym CD przedstawiającej usługi, które możesz wyłączyć bez szkody dla systemu) i kliknij ją dwukrotnie lewym klawiszem myszki.

Zobaczysz okno z nazwą usługi w pasku tytułowym Posłaniec - właściwości. By np. wyłączyć usługę, pod zakładką Ogólne z rozwijanej listy Typ uruchomienia wybierz Wyłączony. Zatwierdź ustawienia, klikając OK.

Usługi możesz wyłączyć także za pomocą opisanego w dalszej części programu AutoRuns.

Nawet jeżeli nie chcesz odinstalować jakiegoś programu, warto sprawdzić, czy nie ładuje on na starcie systemu jakichś swoich modułów. Do sprawdzenia i ewentualnej dezaktywacji aplikacji ładowanych automatycznie razem z Windows polecamy darmowy program AutoRuns 8.73. Program znajdziesz na naszym krążku. Nie trzeba go instalować. Podobnie jak Process Explorer, wystarczy rozpakować plik archiwum do dowolnego foldera na krążku.

Uruchom program AutoRuns, klikając dwukrotnie ikonę autoruns. Kliknij przycisk Agree w oknie AutoRuns License Agreement.

Liczba zakładek oraz lista, jaką zobaczysz w głównej części okna, może przytłoczyć. Pozory jednak mylą – program jest bardzo prosty w obsłudze. Domyślnie okno jest ustawione na zakładce Everything.

Przejdź do zakładki Logon, a zobaczysz listę składników ładowanych do Windows podczas uruchamiania się systemu. Odznaczając pole wyboru umieszczone po lewej stronie każdego wiersza, dezaktywujesz dany składnik. Nie będzie już ładowany przy starcie.

Składniki automatycznie ładowane na starcie znajdziesz też pod zakładką Winlogon, ale w tym przypadku nawet nie próbuj czegokolwiek wyłączać w oknie zakładki, gdyż możesz spowodować wadliwe działanie systemu.

Kolejny etap działań to uporządkowanie rejestru systemu Windows. Najpierw warto z niego usunąć zbędne wpisy, a następnie zdefragmentować cały rejestr. Po wykonaniu tych czynności operacje na rejestrze będą przeprowadzane szybciej. Do wymienionych działań warto wykorzystać program Registry Defrag umieszczony na naszym krążku.

Kliknij dwukrotnie ikonę redefrag_install. Jeżeli zobaczysz okno Otwórz plik - ostrzeżenie o zabezpieczeniach kliknij przycisk Uruchom. W kolejnym oknie Setup kliknij trzykrotnie Next, następnie kliknij Finish.

Kliknij dwukrotnie ikonę redefrag_install.

Program uruchomi się automatycznie. Kliknij przycisk Next. Zobaczysz okno z poleceniem, żeby wyłączyć inne aplikacje na czas defragmentacji. Wyłącz te aplikacje i kliknij przycisk OK.

Poczekaj, aż program zakończy skanowanie rejestru. Zobaczysz okno z wynikami analizy, w którym wyświetlony będzie schematyczny rozkład rejestru przed i po defragmentacji. Ważniejsze są jednak informacje zawarte w tekście nad schematami. Znajdziesz tam dane, o ile zmniejszy się rejestr oraz o ile szacunkowo będzie szybszy dostęp do rejestru. Kliknij Next.

Zobaczysz informację o konieczności restartu systemu w celu przeprowadzenia defragmentacji. Kliknij Tak. Po ponownym uruchomieniu systemu zobaczysz okno z wynikami defragmentacji. Kliknij Close, by zamknąć program, lub ewentualnie Display Report, by obejrzeć szczegółowe wyniki defragmentacji. Nie zapomnij o odinstalowaniu programu, jeżeli nie będziesz go już potrzebował.

Podczas porządkowania systemu nie można pominąć niezwykle ważnego etapu, jakim jest defragmentacja dysku twardego. Pamiętaj tylko, by defragmentację przeprowadzać na samym końcu, po deinstalacji aplikacji, uporządkowaniu rejestru, wyrzuceniu z dysku zbędnych plików. Szczegóły dotyczące przeprowadzania defragmentacji w Windows XP znajdziesz w archiwalnym artykule zamieszczonym na dołączonym do numeru krążku.

Aplikacje usunięte, pliki startowe uporządkowane, zbędne usługi wyłączone, rejestr posprzątany, czas zatem na usunięcie zbędnych, zaśmiecających dysk plików tymczasowych. Także i w tym przypadku najwygodniej skorzystać z gotowego programu. Proponujemy Odkurzacz Professional. Uwaga! Program może generować fałszywe alarmy oprogramowania antywirusowego.

Instalacja programu Odkurzacz jest bardzo prosta, polskojęzyczna i polega na zatwierdzaniu kolejnych etapów instalacji. Po uruchomieniu programu zobaczysz okno z komunikatem dotyczącym aktualizacji. Wybierz Tak, chcę teraz zaktualizować.

Gdy program się uruchomi, automatycznie pojawi się okno, w którym należy kliknąć przycisk Wykonaj szybkie oczyszczenie dysku.

W oknie Pierwsze ustawienie kliknij Dalej, a następnie kliknij Przeprowadź czyszczenie.

Rozpocznie się czyszczenie dysku. Program usuwa dane tymczasowe z systemu, z profili użytkownika, z przeglądarek internetowych itp. W rezultacie można odzyskać nawet kilka gigabajtów danych. Po uprzątnięciu zbędnych plików odinstaluj niepotrzebny już Odkurzacz.