Bezpieczny sprzęt

Najprostszym sposobem zabezpieczenia komputera jest użycie listwy zasilającej, która chroni przed skutkami przepięć. Zagrożenie często nadchodzi jednak z zupełnie innej strony – z sieci LAN, telefonicznej czy anten zainstalowanych za oknem. Dostępne zabezpieczenia są bardzo różne, różnią się też ceną, możliwościami oraz zastosowaniem. Poza ekstremalnymi sytuacjami możesz ocalić praktycznie wszystkie użytkowane w domu urządzenia elektryczne i elektroniczne.

Każdy sprzęt domowy jest podłączony do zasilania, dlatego jest narażony na przepięcia, zakłócenia w sieci elektrycznej i zaniki zasilania. Wybierz dla niego odpowiedni sposób ochrony.

Mało kto ma w domu wystarczającą liczbę gniazdek elektrycznych, by bezpośrednio z nich zasilać komputer, monitor, drukarkę, głośniki, ładowarkę do telefonu i inne mniej lub bardziej cenne urządzenia. To samo dotyczy zresztą sprzętu audio i wideo: telewizora, odtwarzacza, wzmacniacza, wieży audio itd. Zwykle korzysta się z przedłużaczy i listew zasilających. Najtańsze z nich są tylko rozgałęziaczami napięcia – nie zapewniają jego filtrowania ani ochrony przed przepięciami i przeciążeniami.

Wydając kilkadziesiąt złotych, możesz liczyć na lepsze zabezpieczenia. Jak rozpoznać dobrą listwę, która chroni przed przepięciami? Zrobisz to, na przykład sprawdzając jej zgodność z normą IEC 61643–1. Każdy producent deklarujący zgodność z tą normą musi sprawdzić, jak filtry wbudowane w listwę reagują na bardzo krótkie przepięcia o wartości rzędu tysięcy woltów. Dzięki takiej listwie twój sprzęt będzie znacznie mniej narażony na uszkodzenie.

Kolejne źródło zagrożenia dla sprzętu elektronicznego stanowi kabel telefoniczny lub sieciowy LAN. Bez filtra antyprzepięciowego nawet odłączenie urządzeń od gniazdek elektrycznych nie uchroni peceta. Gdy przepięcie dotrze do telefonu, routera lub modemu po kablu sieciowym, może uszkodzić komputery (i nie tylko) w całej sieci.

Ten problem również rozwiązuje listwa, ale wyposażona w dodatkowe filtry. Powinna być instalowana między kablem sieciowym lub telefonicznym a routerem, modemem czy telefonem. Jej cena wynosi 100–200 zł, ale i tak jest to mniej, niż cena sprzętu, który ma chronić.

Dobrym zabezpieczeniem komputera przed wyładowaniami pochodzącymi z sieci LAN jest też sieć Wi-Fi. Korzystając z taniego routera bezprzewodowego, wyeliminujesz połączenie przewodowe między siecią operatora a własnym komputerem. W razie przepięcia uszkodzeniu ulegnie tylko router, który w stosunku do komputera jest sprzętem tanim.

Poza listwą antyprzepięciową rekomendowanym zabezpieczeniem, szczególnie w zastosowaniach profesjonalnych, są zasilacze UPS (ang. Uninterruptible Power Supply), zwane też zasilaczami awaryjnymi lub bezprzerwowymi. To urządzenia, które podtrzymują zasilanie w czasie zaniku napięcia w sieci, a niekiedy również stabilizują napięcie podczas normalnej pracy. Zasilacz zapewnia również ochronę przeciw zakłóceniami, zatem zastępuje listwę zasilającą.

Ze względu na ceny zasilaczy UPS (od 150 zł), warto nimi chronić tylko wybrany sprzęt, który powinien mieć zapewnione gwarantowane zasilanie. W przypadku sprzętu komputerowego jest to sam komputer stacjonarny i ewentualnie monitor, by w razie zaniku zasilania zapisać pliki i bezpiecznie zamknąć aplikacje oraz system.

Trzeba pamiętać, że w domach pojawia się coraz więcej dodatkowego sprzętu, który musi być objęty ochroną. Są to na przykład dyski NAS, na których trzyma się cenne pliki, a także sprzęt sieciowy (router, modem, przełącznik), który także nie powinien być nagle wyłączany. Co prawda samej sieci nic nie grozi, ale jeśli pecet ma otwarte pliki z dysku NAS, nagły zanik sieci spowoduje, że nie będziesz ich mógł poprawnie zapisać. Lepiej jest więc chronić te drobne urządzenia, które i tak mają bardzo małą moc rzędu kilku lub kilkunastu watów.

Urządzeniem, które na pewno nie musi być chronione przed zanikami napięcia w sieci, jest laptop.Ma własną baterię i jemu wystarczy ochrona przeciwprzepięciowa, czyli odpowiednia listwa. Podobnie w większości przypadków drukarki nie są urządzeniami, które wymagają zasilania gwarantowanego.

Przed zakupem zasilacza UPS musisz wiedzieć, że dzielą się na dwie podstawowe grupy: off-line i on-line. Pierwszy rodzaj podczas zasilania z sieci ładuje akumulatory i jednocześnie monitoruje napięcie w sieci elektrycznej. Gdy nastąpi jego zanik lub zbyt duży spadek, przełącza się na pracę awaryjną – uruchamia swój wewnętrzny falownik zasilany akumulatorami i generuje napięcie zmienne 230 V. Prosta konstrukcja powoduje, że zabezpieczenie tego typu kosztuje od 150–200 zł.

Z kolei zasilacz typu on-line cały czas działa w trybie „awaryjnym” i ma obwody podwójnego przetwarzania napięcia. Napięcie sieciowe 230 V przetwarzane jest na napięcie stałe, które również ładuje akumulatory. Następnie za pomocą falowników jest ono powtórnie przetwarzane na napięcie zmienne, dostępne na wyjściu zasilacza. W dodatku jest to napięcie o wysokiej jakości, zbliżone do sinusoidy w sieci elektrycznej. Nie ma zakłóceń takich jak w zasilaczach off-line, związanych z przełączaniem między pracą sieciową a awaryjną, bo zasilacz tego typu daje całkowitą niezależność napięcia wyjściowego od wejściowego. Obwody podwójnego przetwarzania są jednak kosztowne – za taki sprzęt trzeba zapłacić co najmniej kilkaset złotych.

Połączeniem topologii off-line i on-line jest typ line-interactive. Urządzenie pracuje podobnie jak off-line, czyli podczas normalnej pracy ładuje akumulatory, a podczas przerwy w zasilaniu generuje napięcie zmienne. W razie niewielkich skoków napięcia układ AVR (Automatic Voltage Regulator) koryguje napięcie wyjściowe, by cały czas było na zakładanym poziomie, najczęściej 230 V. Zasilacze tego typu są niewiele droższe od off-line, ceny zaczynają się od około 200 zł.

Najpoważniejsze zagrożenia dla sprzętu są związane z wyładowaniami atmosferycznymi, ale nie zawsze docierają one do domowego sprzętu przez sieć elektryczną, dlatego warto pomyśleć także o innych zabezpieczeniach.

W domu jednorodzinnym priorytetem powinna być instalacja odgromowa, potocznie zwana piorunochronem. Jej zadanie polega na odprowadzaniu wyładowań elektrycznych w celu ochrony budynku mieszkalnego i mieszkańców przed skutkami wyładowania. Koszt profesjonalnej instalacji waha się w granicach od 15 do 25 złotych za metr bieżący. W przypadku całego budynku jest to wydatek rzędu 2000–3500 zł (w wypadku instalacji ze stali ocynkowanej) albo 2600–6200 zł (trwalsza instalacja miedziana).

Rodzaj instalacji odgromowej dobiera profesjonalista w zależności od budynku, a w szczególności typu blachodachówki. Przeprowadzenie prac montażowych trzeba zlecić wykwalifikowanej firmie. Po zakończeniu warto poprosić o wyniki pomiarów, które weryfikują poprawność wykonania instalacji.

Instalacja odgromowa nie chroni elektroniki, a jedynie stanowi podstawę do kolejnych działań. W dalszej kolejności warto zabezpieczyć wszelkie anteny, które są instalowane poza domem (za oknem lub na dachu) i są narażone na uderzenie pioruna. Kabel koncentryczny powinien mieć profesjonalne zabezpieczenie.

Prostym rozwiązaniem mogłoby być połączenie metalowej konstrukcji anteny z przewodem uziemiającym (piorunochronem). To jednak nie zatrzyma ładunku, który wskutek indukcji może pojawić się na oplocie (ekranie) kabla. Dlatego na drodze ładunku, który może dotrzeć do mieszkania, trzeba zastosować filtr. Może to być proste złącze instalowane na kablu koncentrycznym, np. Axing SZU6–01 lub SZU6–02 za około 20 zł.

Znacznie lepsze efekty dają zabezpieczenia takie jak np. Televes 4947 (kosztuje ok. 200 zł), podłączane do instalacji odgromowej, dodatkowo wyposażone w wymienny „nabój”, który eksploduje w trakcie uderzenia pioruna, przejmując energię wyładowania. Na dodatek zabezpieczenie to praktycznie nie tłumi sygnału antenowego. Filtr może być używany wielokrotnie, a nie jednorazowo, jak w wypadku starszych zabezpieczeń tego typu.

Prawidłowo zainstalowany filtr powinien znaleźć się między anteną a odbiornikiem. Zwykle jest podłączany przy użyciu złącza typu F. Jeśli filtr jest przystosowany do podłączenia do instalacji odgromową, należy to zrobić – inaczej zabezpieczenie nie będzie działać.

Może też pojawić się pytanie, jaki jest sens stosowania tego typu zabezpieczeń, skoro kupimy np. listwę zasilającą z ochroną przeciwprzepięciową. Choć dublowanie zabezpieczeń nie jest konieczne, z drugiej strony każdy kolejny filtr tego typu zwiększa stopień ochrony przed wyładowaniami.

Elementem ochrony przez przepięciami jest też zasilacz peceta. Zawsze powinien być on dobrej jakości, a w przypadku wahań napięcia w sieci elektrycznej szczególnie ważna jest ochrona przed czynnikami pochodzącymi z zewnątrz: zbyt wysokim oraz zbyt niskim napięciem sieciowym. Większość zasilaczy ma taką ochronę, jest to tzw. zabezpieczenie OVP (Over Voltage Protection) oraz UVP (Under Voltage Protection). Jakość tych zabezpieczeń bywa różna, więc warto inwestować w zasilacze sprawdzonych marek.

Ponadto w miarę możliwości warto podłączać peceta to osobnego gniazda zasilania. Najlepiej gdyby gniazdo nie należało do tej samej fazy, z której korzysta na przykład pralka czy lodówka. Urządzenia te mają dużą moc i wprowadzają do sieci elektrycznej stosunkowo duże zakłócenia i spadki napięcia.

Jedną z nowości na polskim rynku są zasilacze UPS marki PowerWalker z serii T/HID. Zasilacze są wykonane w topologii line-interactive i dostarczają odbiornikom czyste napięcie sinusoidalne, nawet podczas pracy na baterii. Mają prosty panel konfiguracyjny z wyświetlaczem, dzięki któremu można ustawić m.in. napięcie wyjściowe (220, 230 lub 240 V) oraz zakres dopuszczalnego napięcia wejściowego. Wyświetlacz ma też funkcje diagnostyczne – pokazuje aktualne obciążenie oraz pozostały czas podtrzymania awaryjnego.
Zasilacze są wyposażone w port USB zgodny z HID, który jest podstawowym sterownikiem do monitoringu statusu urządzeń wykorzystywanym w systemach Windows, Mac OS i Linux. Nie jest wymagana instalacja żadnego oprogramowania, bo do zarządzania zasilaniem awaryjnym wykorzystywane są funkcje systemu operacyjnego, a komputer stacjonarny zachowuje się jak laptop z baterią. Dzięki temu możliwa jest współpraca także z wieloma innymi urządzeniami – dyskami NAS, rejestratorami wideo, bankomatami itd.
Seria T/HID obejmuje cztery modele o mocy 500, 750, 1000 oraz 1500 VA. Wszystkie dają możliwość samodzielnej wymiany akumulatorów bez konieczności używania narzędzi. Ceny detaliczne urządzeń zaczynają się od 749 zł.
www.powerwalker.com

Niestety, istnieją też zjawiska, jak samoindukcja piorunowa, z którymi w domowych warunkach praktycznie nie da się walczyć. Zjawisko polega na tym, że w momencie uderzenia pioruna powstaje bardzo silne pole elektromagnetyczne, które powoduje wytworzenie w sprzęcie elektronicznym wystarczająco wysokiego napięcia, by ten sprzęt uszkodzić. Nie uchronią przed tym żadne zabezpieczenia, nie pomoże odłączenie wszystkich kabli od sprzętu, bo zjawisko jest groźne nawet dla urządzeń zasilanych z baterii – również tych wyłączonych podczas burzy. Na szczęście tak skrajne przypadki uszkodzenia sprzętu zdarzają się bardzo rzadko.

Bogatą gamę produktów ochronnych ma w ofercie firma Eaton – są to m.in. listwy chroniące przed przepięciami, również z dodatkowymi filtrami dla sieci telefonicznych oraz kablowych. Najprostsze urządzenie trudno nawet nazwać listwą, bo ma tyko jedno gniazdo, zatem chroni przed przepięciami tylko jeden sprzęt, np. laptopa. Cena takiego zabezpieczenia to ok. 50 zł.
Typowe listwy Protection Box mają pięć lub osiem gniazdek zasilających, a wybrane wersje pozwalają chronić linie telefoniczne oraz kable koncentryczne (telewizor, radio, dekoder, modem szerokopasmowy). Przykładowo, Protection Box 5 Tel@+TV ma pięć gniazd zasilających, a także złącza RJ-11/45 i złącza koncentryczne typu F. Cena najbardziej zaawansowanej konfiguracji do ok. 170 zł.
Niektóre modele Protection Box mają elementy ochronne zgrupowane w wymiennym module. Jeśli ulegną one uszkodzeniu w wyniku zbyt dużego przepięcia (bo każda ochrona ma swoją wytrzymałość), możliwa jest wymiana modułu ochronnego bez konieczności odłączania listwy i urządzeń do niej podłączonych.
Ponadto w przypadku Protection Box z ośmioma gniazdami Eaton oferuje ubezpieczenie podłączonych urządzeń. Jest ono wliczone w cenę zakupu listwy i obejmuje szkody spowodowane awarią zabezpieczenia na kwotę do 50 000 euro.
www.eaton.pl

Adam Przasnyski
Marketing Manager, Power Quality Division Poland
Eaton Power Quality SA Oddział w Polsce

Wybierając zasilacz UPS czy chociażby listwę, przede wszystkim musimy oszacować, jakie urządzenia będziemy chronić – czy będzie to nasze multimedialne centrum rozrywki (telewizor, konsola, zestaw kina domowego), czy też komputer wraz z peryferiami. W nowoczesnych domach jednorodzinnych warto pamiętać o zabezpieczeniu instalacji c.o., kominka z płaszczem wodnym czy wentylacji mechanicznej. Zastosowań jest wiele, a zwykle budżet jest ograniczony. Jaki wybrać UPS, o jakiej mocy? Czy sięgnąć po zasilacz centralny (o większej mocy), który pozwoli zabezpieczyć kilka różnych odbiorów, czy kilka mniejszych urządzeń odpowiednich dla chronionego obwodu? Jeśli chcemy kompleksowo zabezpieczyć cały dom, wydatki będą znaczne. Możemy jednak skupić się na poszczególnych grupach odbiorników. Najważniejsze jest to, by zasilacz dobrać odpowiednio do mocy odbiorników (a nawet lekko go przewymiarować, bo może w przyszłości nasze potrzeby się zwiększą). Nie powinniśmy kierować się ceną urządzenia. Chronione odbiory czy instalacje mają dużo większą wartość niż sam zasilacz UPS, a to on będzie odpowiedzialny za poprawne działanie wspomnianych urządzeń. Należy postawić na jakość oraz późniejszą obsługę serwisową. Pozorne oszczędności w cenie towaru mogą później szybko przerodzić się w dodatkowe koszty w utrzymaniu i ewentualnych naprawach. Wysoka jakość urządzenia i odpowiednia opieka serwisowa przyczynią się do dłuższej eksploatacji oraz mniejszych kosztów użytkowania. Dla peceta ważnym parametrem jest wysoki współczynnik mocy (0,9), pozostałym urządzeniom wystarczy 0,8. Czas autonomii, jaki należy zapewnić chronionym urządzeniom, to od kilku minut w przypadku komputerów (zwykle ok. pięciu minut wystarczy na poprawne i bezpieczne wyłączenie systemu operacyjnego) do kilkudziesięciu w przypadku instalacji c.o. Warto wspomnieć o możliwości komunikowania się UPS-a z komputerem/użytkownikiem, która w dzisiejszych czasach jest obowiązkowa. Port USB w zasilaczu to absolutne minimum, które pozwoli na wspomniane wcześniej bezpieczne wyłączenie. Jeśli zasilacz będzie wyposażony w kartę SNMP, to z dowolnego miejsca na świecie będziemy mieli możliwość śledzenia jego parametrów lub decydowania, które chronione urządzenia można w danym momencie wyłączyć, aby wydłużyć pracę tych ważniejszych.