Chłodny procesor

Stosowanie rozbudowanego systemu chłodzenia do powolnego i zarazem energooszczędnego procesora może wydawać się bezsensowne. Trzeba jednak pamiętać, że właśnie takie procesory często mają spory potencjał wydajności i najlepiej się nadają do podkręcania, co pokazaliśmy w artykule na 30. Efektem podkręcania jest wzrost ilości wytwarzanego ciepła – wtedy lepszy zestaw chłodzenia zaczyna mieć sens. Dzięki niemu procesor będzie chłodniejszy.

Duży radiator przyda się także wtedy, gdy zaplanujesz zbudowanie bardzo cichego komputera. Do tego celu również świetnie się nadaje energooszczędny procesor (niepodkręcony), chłodzony właśnie dużym radiatorem, ale bez wentylatora (będzie to tzw. chłodzenie pasywne).

W artykule pokażemy, jak wybrać odpowiedni zestaw chłodzący procesor oraz jak go zamontować w komputerze.

Wyniki naszych testów wskazują na to, że najlepszym wyborem są kolumnowe zestawy chłodzące z miedzianymi ciepłowodami. Nie leżą one płasko na procesorze, lecz montowane są pionowo, prostopadle do powierzchni układu. Do takich rozwiązań należą m.in. najlepsze zestawy z testu opublikowanego w PC Formacie 4/2011: Silentium PC Fortis, Akasa Freedom Tower czy Xigmatek Gaia. Do tego grona należy także Cooler Master Hyper 212 opisany w PC Formacie 6/2011, który posłużył nam jako przykład w dalszej części artykułu. Dobre rozwiązania tego typu kosztują od 100 do 150 zł.

Wszystkie zestawy chłodzące o konstrukcji kolumnowej są zbudowane bardzo podobnie. Ich radiator składa się z kilkudziesięciu aluminiowych blaszek połączonych kilkoma ciepłowodami odprowadzającymi ciepło z procesora właśnie do tych blaszek (patrz ramka obok).

Skuteczność zależy m.in. od liczby i konstrukcji ciepłowodów oraz elementów aluminiowych, a także od wielkości całego rozwiązania. Niestety, ta ostatnia czasami jest wadą, bo niektóre radiatory bywają bardzo duże i nie mieszczą się w najpopularniejszych obudowach typu minitower. W wyjątkowych sytuacjach montaż takiego chłodzenia może być niemożliwy także z powodu niewielkiej ilości miejsca wokół ramki procesora. Zwróć na to uwagę przy zakupie chłodzenia. Jednak, jeśli mówimy o zestawach z przedziału 100–150 zł, powinny one pasować do każdego procesora, płyty głównej i większości obudów.

Również wentylator w konstrukcjach kolumnowych ma kilka zalet. Po pierwsze, nie jest montowany płasko na procesorze, lecz prostopadle do jego powierzchni. Dzięki temu zapewnia poprawny przepływ w obudowie, najczęściej od przodu do tyłu obudowy (ewentualnie od dołu do góry).

Poza tym wentylator jest duży, zatem zapewnia prawidłowy przepływ powietrza przez radiator nawet wtedy, gdy jego łopatki wirują stosunkowo wolno. Czynnik ten znacząco wycisza pracę wentylatora przy zachowaniu wysokiej skuteczności systemu chłodzenia.

Jeśli zajdzie potrzeba dalszego zwiększania wydajności chłodzenia, w niektórych radiatorach istnieje możliwość instalacji drugiego wentylatora z drugiej strony radiatora, tłoczącego powietrze w tym samym kierunku co pierwszy. Taki zestaw z powodzeniem schłodzi nawet najbardziej wydajne, wielordzeniowe procesory.

Sprawdziliśmy, jakie temperatury osiąga procesor AMD A8–3850 ze swoim fabrycznym chłodzeniem, a jakie z zestawem Cooler Master Hyper 212. W pierwszym wypadku temperatura sięgnęła 61 stopni, a po podkręceniu układu do 3,3 GHz była to wartość 63 stopnie. Po wymianie chłodzenia maksymalne temperatury wyniosły odpowiednio 45 oraz 46 stopni. Zatem wymiana chłodzenia obniżyła temperaturę aż o 16–17 stopni. Co więcej, w przypadku wymienionego procesora można się pokusić o chłodzenie pasywne. Po całkowitym odłączeniu wentylatora podczas typowego użytkowania temperatura nie przekraczała 60 stopni. Niestety, pełne obciążenie wszystkich rdzeni powodowało jej wzrost powyżej granicy 70 stopni.

Ciepłowody (ang. heat-pipe) stosowane w zestawach chłodzących to szczelnie zamknięte miedziane rurki, z których wnętrza w trakcie produkcji odpompowano powietrze, po czym wlano w nie niewielkie ilości płynu (np. wody). Dzięki powstałej próżni temperatura wrzenia płynu jest niska. Po niewielkim podgrzaniu zamienia się on w parę i unosi do drugiego końca rurki, idealnie odprowadzając ciepło. Po ostudzeniu skrapla się i wraca na dno rurki.

Zestawy chłodzące montuje się na procesorach w bardzo różny sposób. W najprostszych przypadkach tak samo, jak chłodzenie AMD lub Intela, tzn. na plastikowych ramkach (AMD) lub w czterech otworach montażowych płyty głównej (Intel). Jeśli twój nowy zestaw chłodzący jest montowany w taki właśnie sposób, możesz pominąć rozdział „Wyjęcie płyty głównej z komputera”.

Niestety, zestawów o takim typowym sposobie montowania jest niewiele, bo ze względu na wagę chłodzenie wymaga lepszej konstrukcji. Sprowadza się to do zainstalowania metalowej ramki od spodu płyty głównej.

Demontaż płyty głównej jest czynnością dość pracochłonną. Ważne jest to, by podczas demontażu zapamiętać wszystkie wykonywane czynności, bo trzeba je będzie później powtórzyć w odwrotnej kolejności.

W pierwszym kroku odłącz od komputera wszystkie przewody, a także odkręć śruby (lub zwolnij zatrzaski) mocujące boczną ściankę. Aby mieć wygodny dostęp do wnętrza komputera, najlepiej połóż go na boku.

Odłącz od płyty głównej wszystkie kable: główną wiązkę zasilającą (1), dodatkowe zasilanie procesora (2), kable ATA i SATA (3), kabelki panelu przedniego (4). Przedtem zapamiętaj lub zapisz, w jaki sposób były podłączone.

Jeśli twoja karta graficzna ma dodatkowe zasilanie, również je odłącz.

Odkręć śrubki mocujące karty rozszerzeń, następnie wyjmij wszystkie karty z gniazd. Zwróć uwagę, że gniazda PCIe x16 mogą mieć na krawędzi zatrzask przytrzymujący kartę – musisz go odciągnąć w bok, by móc wyjąć kartę z gniazda.

Odszukaj i odkręć śruby mocujące płytę główną do obudowy – zazwyczaj jest ich 9.

Po odkręceniu śrubek przesuń płytę główną w kierunku przedniej ścianki komputera, następnie wyjmij z obudowy.

Jeśli masz na procesorze oryginalne chłodzenie AMD, wykonaj następujące kroki.

Odłącz zasilanie wentylatora zestawu chłodzącego od płyty głównej.

Przekręć w lewo o 180 stopni blokadę sprężyny zestawu chłodzącego.

Śrubokrętem zdejmij ucho sprężyny z plastikowego zaczepu ramki. To samo zrób z drugiej strony sprężyny.

Możesz już zdjąć zestaw chłodzący. Jeśli nie chce się odkleić od procesora, nie ciągnij go do góry, lecz obracaj lekko w lewo i prawo, by go „ukręcić”.

Ręcznikiem papierowym usuń resztki pasty termoprzewodzącej z procesora. Jeśli bardzo wyschła, możesz zwilżyć ręcznik np. płynem WD40 lub spirytusem.

Jeżeli twój nowy zestaw chłodzący ma własną ramkę montażową, musisz zdjąć plastikową ramkę procesora z płyty głównej. W tym celu odkręć 4 mocujące ją śruby. Ramka powinna zejść bez problemów.

Jeśli masz na procesorze oryginalne chłodzenie Intela, wykonaj następujące kroki:

Odłącz zasilanie wentylatora od płyty głównej.

Odszukaj cztery kołki mocujące zestaw chłodzenia, a na nich strzałki wskazujące kierunek obrotu kołków.

Palcami lub płaskim śrubokrętem przekręć wszystkie cztery kołki zgodnie z kierunkiem wskazywanym przez strzałki.

Wyciągnij kołki o kilka milimetrów do góry, by wyjąć je z otworów w płycie głównej.

W przypadku Intela na płycie zostaje metalowa ramka, nie należy jej zdejmować.

Podczas montażu większości dużych zestawów chłodzących trzeba założyć specjalną ramkę od spodu płyty głównej. Od tego zaczniemy.

Sposób zakładania ramki, a także dalszy montaż chłodzenia na procesorach AMD i Intela, różni się tylko w bardzo nieznaczny sposób.

Cztery otwory na ramkę w płytach głównych do procesorów AMD mają niewielki rozstaw. Zatem metalową ramkę należy położyć na spodzie płyty w taki sposób:

W przypadku płyt głównych do procesorów Intela ramkę kładziemy odwrotnie.

Upewnij się, że otwory ramki pokrywają się z otworami płyty głównej. Dalsza instalacja jest już identyczna dla AMD i Intela – pokażemy to na przykładzie tej drugiej platformy.

Włóż od wierzchu płyty głównej w każdy otwór śrubę dołączoną do zestawu chłodzącego.

Na każdą ze śrub nakręć nakrętkę z zestawu.

Wszystkie nakrętki dokręć mocniej za pomocą odpowiedniego klucza.

Z wierzchu płyty głównej, od strony procesora, powinny być dostępne cztery śruby z otworami montażowymi, do których będzie montowany radiator.

Montaż radiatora należy rozpocząć od przymiarki „na sucho”.

Sprawdź, w jaki sposób musi być ustawiony krzyżak zestawu chłodzącego, by jego śruby dokładnie pasowały do otworów montażowych.

Nanieś odrobinę nowej pasty termoprzewodzącej na procesor (powinna być w zestawie z nowym chłodzeniem). Rozsmaruj pastę po powierzchni procesora.

Wsuń krzyżak między ciepłowody radiatora, a następnie połóż radiator na procesorze. Jeśli śruby pasują do odpowiadających im otworów montażowych, zacznij stopniowo dokręcać poszczególne śruby.

Śruby przykręcaj do chwili, gdy nie będziesz mógł odciągnąć ani odchylić radiatora na procesorze. Po tej czynności radiator będzie już zamontowany.

W wypadku energooszczędnych procesorów można przerwać montaż na tym etapie, tzn. pozostawić chłodzenie pasywne, bez wentylatora. Ale w większości układów bezpieczniej zamontować wentylator, tym bardziej że zazwyczaj jest on bardzo cichy.

Na obudowie wentylatora sprawdź, w którym kierunku porusza on powietrze (w naszym przykładzie wskazuje to strzałka Airflow).

Załóż wentylator na radiator w taki sposób, by dmuchał w kierunku tylnej ścianki komputera. Zamocuj go na odpowiednich kołkach lub za pomocą dołączonych do zestawu sprężynek.

Podłącz do płyty głównej zasilanie wentylatora.

Nowe chłodzenie jest zamontowane, możesz złożyć i uruchomić komputer.