Monitoring wydajności

W miarę używania każdy komputer działa coraz wolniej. Dzieje się tak na przykład z powodu zainstalowania dużej liczby programów bądź większych wymagań nowych aplikacji. Przyczyną może być też złośliwe oprogramowanie, wadliwy sterownik albo nadmiernie obciążony czy uszkodzony podzespół. Podstawowe funkcje kontroli wbudowane są w Menedżera zadań, ale o wiele więcej oferuje Monitor wydajności. Narzędzie pozwala konfigurować liczniki, gromadzić informacje o systemie, definiować alarmy i generować raporty.

1. Panel zarządzania
W tym miejscu umieszczone są raporty programu i listy modułów zbierających dane. Wybiera się tu zawartość, która ma być wyświetlana w głównej części okna programu. Mogą to być graficzna reprezentacja zebranych danych, informacje tekstowe albo zestawy liczników.
2. Menu programu i pasek narzędzi
Menu ze wszystkimi funkcjami aplikacji oraz pasek przycisków uruchamiających najważniejsze narzędzia.
3. Okno główne
Część okna Monitora wydajności, w której wyświetlane są wykresy oraz raporty dotyczące zebranych danych.
4. Pasek liczników
Lista różnych liczników dodanych do monitora wydajności w postaci graficznej.
5. Okno konfiguracji
Miejsce, w którym dodaje się nowe liczniki oraz konfiguruje się je.

To uproszczona wersja graficznego modułu kontroli wydajności. Wyświetla tylko podstawowe dane dotyczące pracy procesora, dysku czy karty sieciowej. Przydaje się jednak do szybkiej oceny obciążenia najważniejszych komponentów komputera. Aby wyświetlić okno Monitora zasobów, kliknij łącze Otwórz monitor zasobów w oknie głównym.

Dzięki kreślonym w czasie rzeczywistym wykresom obrazującym działanie różnych elementów systemu łatwiej odkryć przyczynę spowolnienia pracy Windowsa. Gdy dane na wykresach zmieniają się zbyt szybko, zebrane informacje można przekształcić w czytelny raport. Sztuką jest jednak dobranie i skonfigurowanie odpowiedniego zestawu liczników, ich lista jest bowiem naprawdę rozbudowana.

Uruchom program – rozwiń menu startowe, wpisz Monitor wydajności i wciśnij Enter. Z listy po lewej stronie wybierz skrót Monitor wydajności. Kliknij przycisk z zielonym znaczkiem +. Na liście Wybierz liczniki z komputera ustaw pozycję Komputer lokalny.

W oknie obok widoczne są grupy czujników. Każda z nich zawiera od kilku do kilkunastu pozycji. Ich listę wyświetlisz po kliknięciu niewielkiej strzałki widocznej z prawej strony grupy. Opis grupy bądź licznika pojawia się u dołu okna.

Parametry czujek definiuje się w oknie Wystąpienia danego obiektu. W przypadku liczników służących do monitorowania pracy dysku można na przykład nadzorować jednocześnie działanie wszystkich nośników zainstalowanych w systemie albo tylko niektórych z nich. Wybierz licznik, dostosuj jego parametry i naciśnij Dodaj. W identyczny sposób możesz dodać kolejne liczniki. Na koniec kliknij OK.

Po chwili okno zacznie zapełniać się wykresami. W dolnej części widoczne są wszystkie mierzone parametry. Wyświetlanie danych z wybranego licznika wyłączysz, usuwając zaznaczenie z jego lewej strony. Czujka działa jednak przez cały czas i w każdej chwili można przywrócić prezentowanie gromadzonych przez nią danych. Aby sprawdzić, z jakim parametrem powiązany jest konkretny wykres, wystarczy umieścić nad linią wykresu kursor myszy. Opis pojawi się w postaci dymku.

Gdy prezentowana jest zbyt duża ilość informacji, wykresy mogą być nieczytelne, dlatego w programie przewidziano możliwość zmiany sposobu prezentacji danych. Wciśnij Zmień typ wykresu i wybierz na przykład Raport. Możesz też zmodyfikować wygląd wykresu. Wskaż nakreśloną linię, aby zaznaczyć przypisany do niej licznik. Kliknij prawym przyciskiem myszy i wybierz Właściwości.

Przejdź na kartę Dane. Z listy Kolor wybierzesz kolor linii wykresu. Korzystając z listy Szerokość, zmienisz jej grubość. Poniżej możesz też zmodyfikować styl linii. Dobór skali najlepiej jednak pozostawić programowi. Zaakceptuj zmiany przyciskiem OK.

Graficzny monitoring parametrów komputera pokazuje informacje w czasie rzeczywistym. Wymaga to od użytkownika wpatrywania się w monitor podczas działania czujników. Często jednak wydajność komputera spada w określonych sytuacjach, na przykład podczas uruchamiania. Monitor pozwala stworzyć zestaw liczników, który zarejestruje wybrane parametry pracy o określonej godzinie czy według ustalonego harmonogramu.

Uruchom Monitor wydajności, rozwiń kategorię Zestawy modułów zbierających dane i kliknij prawym klawiszem myszy Zdefiniowany przez użytkownika. Wybierz Nowy i Zestaw modułów zbierających dane. W polu Nazwa zdefiniuj nazwę modułu, zaznacz opcję Utwórz ręcznie (zaawansowane) i naciśnij Dalej.

Jeżeli chcesz zebrać zestaw danych do analizy, wybierz Utwórz dzienniki danych i zaznacz na przykład pole Licznik wydajności. Jeżeli chcesz, by po wystąpieniu jakiegoś zdarzenia został wygenerowany alarm, zaznacz Alert licznika wydajności. Przejdź dalej.

Kliknij przycisk Dodaj i dodaj do modułu liczniki tak, jak w przypadku monitora graficznego. Przejdź do kolejnego okna kreatora. Miejsce zapisu danych może pozostać bez zmian. Jeżeli w polu Uruchom jako pozostawisz wartość Domyślny, to moduł rejestrujący uruchomi się na koncie każdego użytkownika, który będzie korzystał z komputera. Naciskając Zmień, możesz przypisać monitor do konkretnego konta. Zaznacz Otwórz właściwości dla tego zestawu modułów zbierających dane i kliknij Zakończ.

Aby stworzyć harmonogram pracy monitora i na przykład uruchamiać go jedynie w dni robocze, przejdź na kartę Harmonogram i wciśnij Dodaj. Zaznaczając pole Data wygaśnięcia, określisz długość zbierania danych. Poniżej zdefiniujesz godzinę startu pomiarów oraz dni, w które będą przeprowadzane testy. Kliknij OK.

Na karcie Warunek zatrzymania doprecyzujesz warunki zatrzymania monitora. Możesz na przykład ograniczyć jego pracę do 10 minut (pole Całkowity czas trwania) albo nakazać wyłączenie zapisu po utworzeniu pliku o określonej wielkości (pole Rozmiar maksymalny). Zakończ konfigurację, naciskając Zastosuj. Aby przetestować działanie modułu poza harmonogramem bądź uruchomić monitoring bez włączonego harmonogramu, kliknij moduł prawym przyciskiem myszy i wybierz polecenie Uruchom.

Rezultaty pomiarów dostępne są w sekcji Raporty. Rozwiń tę sekcję, wybierz grupę Zdefiniowany przez użytkownika oraz nazwę modułu zbierającego dane. Z wynikami zapoznasz się po kliknięciu raportu widocznego poniżej.

Dysk fizyczny/Czas dysku (%) – monitoruje czas potrzebny dyskowi do odczytu i zapisu danych. Jeżeli licznik stale wskazuje wysokie wartości, może to oznaczać konieczność wymiany dysku.
Pamięć/Zadeklarowane bajty w użyciu (%) – wskaźnik opisujący łączną ilość pamięci używanej przez system operacyjny. Wartość utrzymująca się na poziomie powyżej 80 proc. oznacza zbyt małą ilość RAM-u.
Pamięć/Dostępne bajty – licznik fizycznej pamięci dostępnej dla uruchomionych procesów. Jeżeli pokazuje wartości poniżej 5 proc., oznacza to konieczność dodania pamięci RAM.
Plik stronicowania/Użycie (%) – kontroluje wykorzystanie pliku wymiany. Utrzymujące się wysokie wartości mogą oznaczać konieczność zwiększenia ilości pamięci RAM.
Plik stronicowania/Użycie szczytowe (%) – nadzoruje maksymalne wykorzystanie pliku wymiany. Utrzymujące się wysokie wartości mogą oznaczać konieczność zwiększenia ilości pamięci RAM.
Procesor/Czas przerwań (%) – czas potrzebny procesorowi na obsługę przerwań. Wartość powyżej 30 proc. może oznaczać problem sprzętowy.
Procesor/Czas uprzywilejowany (%) – monitoruje czas poświęcany przez procesor na obsługę jądra systemu. Wysokie wartości licznika mogą wskazywać na wadliwy sterownik albo uszkodzenie sprzętu.

Nadzór komputerów w sieci
Monitor wydajności może kontrolować zasoby na komputerze lokalnym, jak również na systemach zdalnych. Podczas dodawania nowego licznika wystarczy zmienić ustawienie na liście Wybierz liczniki z komputera lub użyć przycisku wyszukiwania.

Zapis danych z monitora
Dane zgromadzone przez czujniki można zapisać w postaci tekstowego raportu, a aktualną zawartość okna – jako plik graficzny. Dostępna jest także interaktywna forma, pozwalająca podświetlać poszczególne liczniki, włączać i wyłączać reprezentujące je wykresy. Ten rodzaj zapisu można otworzyć w przeglądarce internetowej, ale niestety funkcja ta działa jedynie w starym Internet Explorerze. Aby zapisać zawartość wykresów, kliknij jeden z nich prawym przyciskiem myszy, wybierz Zapisz ustawienia jako i jako typ pliku ustaw Strony sieci Web.

Opisy liczników
Lista liczników obecnych w Monitorze jest bardzo długa – nie sposób zapamiętać zastosowania wszystkich. W oknie służącym do skonfigurowania licznika można jednak wyświetlić jego krótki opis. Domyślnie jest on wyłączony. Aby to zmienić, zaznacz pole Pokaż opis.

Monitor wydajności to dokładne, choć dla wielu osób zbyt skomplikowane narzędzie. Przeciętny użytkownik oczekuje natychmiastowych wyników pomiarów bez konieczności konfigurowania liczników i dodawania kolejnych czujek. Częściowo te możliwości zapewnia systemowy Monitor zasobów, ale zakres podawanych przez niego informacji jest z kolei zbyt ograniczony. Rozwiązaniem problemu mogą być inne programy, np. AIDA64 Extreme. Niestety, aplikacja nie jest bezpłatna, ale z darmowej wersji testowej można korzystać przez 30 dni.

Zainstaluj i uruchom program. Kliknij kartę Menu i rozwiń grupę Komputer. Zaletą AIDA64 Extreme są precyzyjne mechanizmy rozpoznawania sprzętu zainstalowanego w komputerze. Kliknij kategorię Czujnik.

Sprawdzając zachowanie komputera, warto zwrócić uwagę na temperaturę pracy płyty głównej, procesora oraz jego obciążenie. Zbyt wysokie wartości oznaczają, że jednostka centralna jest zbyt mocno eksploatowana lub niedostatecznie chłodzona. Przyczyną może być na przykład mało wydajny układ chłodzenia, uszkodzony wentylator lub niepoprawnie nałożona pasta termoprzewodząca. Szybkości obrotowe wentylatorów podane są w sekcji Wentylatory.

W ocenie pracy poszczególnych komponentów pomoże też test stabilności systemu. Jeżeli jakiś element – na przykład moduł pamięci – jest uszkodzony, to duże obciążenie powinno ujawnić usterkę. Aby uruchomić mechanizm testujący, uruchom System stability test na pasku narzędzi.

Zaznaczając pola w górnej części okna, wybierz komponenty do testu. Kliknij przycisk Start u dołu ekranu. Na górnym wykresie umieszczone są szczegóły testu, dolny wykres zaś prezentuje aktualne obciążenie procesora. Jeżeli wolisz prezentację wyników w postaci raportu tekstowego, kliknij kartę Statistics. W czterech kolumnach AIDA64 podaje m.in. aktualne wartości (Current) temperatury, szybkości obrotowej wentylatorów, częstotliwości taktowania rdzeni procesora czy wykorzystanie jego mocy obliczeniowej oraz wartości minimalne, maksymalne i średnie (Average).

Jeżeli ograniczenia testowe aplikacji AIDA64 przeszkadzają ci w pracy, możesz skorzystać z bezpłatnego narzędzia. Polecamy na przykład program CPUID HWMonitor. Po uruchomieniu wyświetla on aktualne oraz minimalne i maksymalne wartości różnych parametrów pracy komputera. Oprócz detali dotyczących rdzeni procesora czy modułów pamięci aplikacja podaje temperaturę pracy płyty głównej oraz szybkości obrotowe wentylatorów. Prezentuje szczegóły działania karty graficznej, procesora oraz zainstalowanych w systemie nośników danych. Brakuje jedynie wizualnej prezentacji rejestrowanych wartości.

Monitorując wydajność komputera skupiamy się z reguły na podzespołach sprzętowych. Jeżeli system działa wolno, zastanawiamy się na przykład, czy zmienić procesor, dodać pamięci lub rozszerzyć przestrzeń dyskową. Tymczasem za nadmierne obciążenie systemu często winę ponosi niepoprawnie skonfigurowany albo źle napisany program lub niezoptymalizowany sterownik. Wystarczy jednak pozbyć się winowajcy, by komputer nagle odżył. Podstawowe funkcje zarządzania procesami umieszczone są w systemowym Menedżerze zadań, choć do bardziej zaawansowanych zadań warto zastosować polecany przez Microsoft Process Explorer. Program ten podaje więcej szczegółowych informacji na temat procesów, ma lepsze mechanizmy zarządzania nimi, a także graficznie przedstawia wydajność pracy systemu oraz poszczególnych zadań.