Szybka grafika

W Linuksie programy i gry działające w trybie 3D wykorzystują standard OpenGL. To odpowiednik DirectX (a precyzyjnie: tylko jego części – Direct3D). Najnowsza wersja, 4.0, ma możliwości niemal dokładnie na poziomie D3D 11, ale obsługują ją tylko najnowsze karty AMD i Nvidii. Sterowniki typu open source, jeśli wspierają 3D, to zwykle przez bibliotekę Mesa. Ta, póki co, zgodna jest jednak tylko ze starszą wersją GL – 2.0. Oprogramowanie ATI czy Nvidii ma własne, nowocześniejsze biblioteki do OpenGL, które mogą istnieć równolegle z Mesą – dzięki odpowiednim mechanizmom w systemie aplikacje wiedzą, z której biblioteki skorzystać.

Ubuntu, jak każdy nowoczesny Linux, dysponuje pokaźną bazą sterowników do wielu urządzeń. Są to sterowniki typu open source zawarte w tzw. jądrze systemu. Przy każdym starcie komputera sprawdzane są obecne podzespoły i ładowane odpowiednie drivery. W znaczącej większości przypadków sterowniki te zapewniają obsługę pełni funkcji danego sprzętu.

Jest jednak kilka kategorii urządzeń sprawiających szczególne problemy; karty graficzne i Wi-Fi, drukarki, modemy. Pokażemy, jak zainstalować sterowniki do pierwszej z wymienionych grup urządzeń. Dla pozostałych metodologia jest identyczna, a problem z wybraniem właściwej wersji sterownika znacznie mniejszy.

Dla kart graficznych Ubuntu domyślnie ładuje sterowniki open sour- ce, które zapewniają podstawową obsługę sprzętu, ale z akceleracją grafiki bywa kiepsko (patrz: ramka „Co oferują różne wersje sterowników kart graficznych”). Wyjątkiem są tu zintegrowane układy Intela – ta firma wydaje właśnie tego typu, dopracowane sterowniki. W pozostałych przypadkach sterowniki do kart graficznych to chyba największy problem Linuksa. I nie chodzi tu o ich brak, lecz właśnie o mnogość i niekompletność funkcji.

Oprócz wsparcia OpenGL (patrz: ramka „3D w Linuksie”) sterowniki powinny m.in.: odciążać procesor przy odtwarzaniu filmów HD, poprawnie obsługiwać złącza HDMI (np. przesyłać przez nie dźwięk) czy DisplayPort, obsługiwać tryb SLI/CrossFirea, w przypadku notebooków – wspierać tryb oszczędzania energii. Dobrze też, by były zgodne z najnowszymi technologiami wprowadzanymi do serwera X.org (programu odpowiedzialnego za wyświetlanie grafiki) – np. zmiany rozdzielczości przez jądro systemu (KMS) umożliwiającej start Linuksa bez migotania ekranu.

Jeśli zaś posiadasz kartę ATI lub Nvidii, system pozwoli wgrać sterownik producenta, z pełnym wsparciem 3D dla twojego sprzętu. Radzimy z tego skorzystać.

Być może w trakcie pracy z Ubuntu już zauważyłeś komunikat: Sterowniki własnościowe są dostępne. Jeśli tak, kliknij małą ikonę karty w zasobniku systemowym. Przywołasz w ten sposób kreator wyszukiwania urządzeń, dla których dostępne są własnościowe sterowniki.

Obsługa kreatora sprowadza się do kilku kliknięć. Przejrzyj listę oferowanych sterowników i zaznacz te, które chcesz wgrać. W przypadku kart ATI zobaczysz tylko jedną pozycję, ale jako posiadacz karty Nvidii możesz dostać do wyboru nawet dwie lub trzy wersje sterownika, na przykład: Sprzętowo przyspieszany sterownik grafiki NVIDIA. Zaznacz wtedy pozycję z opisem Rekomendowany. Kliknij Włącz i… to wszystko – pobranie i instalację oprogramowania system zrobi za ciebie. Wymagany będzie jedynie restart komputera po ukończeniu pracy kreatora.

Nowe wersje Ubuntu potrafią automatycznie wykrywać nie tylko karty graficzne, ale i rozpoznać możliwości monitora. Stąd też np. rozdzielczość ekranu ustawiana jest automatycznie dla monitorów LCD. Po instalacji sterowników uzyskasz jednak dodatkowe narzędzia, które pozwolą ci dopasować nie tylko ten parametr, ale też szereg innych, np. jakość obrazu w aplikacjach 3D.

Dla tych kart jest to program nvidia-settings, który uruchomisz, wybierając: System, Administracja, NVIDIA X Server Settings. Wybierz X Server Display Configuration, by wyświetlić panel zarządzania ustawieniami ekranu. Oprócz ustawień rozdzielczości i częstotliwości odświeżania możesz też dokonać tu zmian dotyczących wyświetlania obrazu np. przez złącze S-Video. Po podłączeniu telewizora do karty pojawi się on na liście Model – wskaż odpowiadający mu wpis i dostrój parametry. Jeśli będziesz chciał ustawić wyświetlanie w na wielu ekranach jednocześnie (tzw. tryb Twin View), kliknij przycisk Configure... i wybierz taki tryb pracy karty.

Narzędziem Nvidii możesz też zmienić jakość i wydajność generowanej przez OpenGL grafiki. Regulację m.in. stopnia wygładzania krawędzi znajdziesz w panelu Antialiasing Settings. Z kolei pod pozycją X Server Color Correction dostępne są ustawienia korekcji barw obrazu.

Firma AMD oferuje narzędzie amdcccle, czyli Catalyst Control Centre, które znajdziesz, klikając kolejno: System, Preferencje, ATI Catalyst Control Center. Najważniejsze opcje kryją się w nim pod pozycjami Menedżer ekranów (ustawienia obrazu) i 3D (ustawienia OpenGL).

Jeśli korzystasz z kart Intela lub pozostałeś przy sterownikach open source pozostałych producentów, możesz użyć narzędzia oferowanego przez środowisko GNOME. Znajdziesz go w menu System, Preferencje pod pozycją Ekran. Niestety, ma ono niewspółmiernie mniejsze możliwości niż kreatory AMD czy Nvidii, pozwalając praktycznie jedynie na korekcję rozdzielczości wykrytych ekranów.

Eksperymentując z ustawieniami kart graficznych pamiętaj o jednym: są one przechowywane na zasadzie „per-user”, czyli osobno dla każdego konta użytkownika obecnego w systemie. Nie zdziw się więc, że dokonane zmiany nie będą obowiązywać np. na ekranie logowania, a dopiero po zalogowaniu się. Jeśli chcesz wymusić stosowanie ustawień dla całego systemu, musisz uruchomić opisane aplikacje z prawami administratora i zapisać przy ich pomocy zmiany do pliku konfiguracyjnego serwera X.org. Brzmi strasznie? W praktyce nie jest tak źle.

Korzystaj z programów w normalny sposób, konfigurując karty wedle potrzeb. Jednak przed zamknięciem narzędzia Nvidii przejdź do apletu X Server Display Configuration i kliknij Save to X Configuration File. Zostaniesz poproszony o podanie swojego hasła – czynność ta, jak wspomnieliśmy, wymaga bowiem praw administratora. Aplikację AMD wystarczy zaś uruchomić z prawami administratora – przez skrót ATI Catalyst Control Center (administracyjne) w menu System, Preferencje, po czym dokonać odpowiednich zmian.

Żadnego z powyższych sposobów nie da się jednak użyć do narzędzia GNOME. Tutaj niezbędna jest samodzielna edycja odpowiednich plików. To jednak znacząco wykracza poza ramy niniejszego artykułu.

Zauważ, że narzędzie do instalacji własnościowych sterowników służy nie tylko obsłudze kart 3D, ale też np. kart Wi-Fi czy modemów. Jeśli masz tej klasy urządzenia, być może także znajdziesz je na liście Modem programowy. Aby korzystać z takiego sprzętu, prawdopodobnie nie obejdzie się bez aktywacji sterownika binarnego. Także w tym przypadku wystarczy zaznaczyć sprzęt na liście, kliknąć Włącz i zrestartować komputer po ukończeniu akcji.

Idealnego sterownika 3D do Linuksa nie ma. Blisko do tego Intelowi – jego driver open source to jedyny, który praktycznie w pełni zaspokaja potrzeby użytkowników i realizuje wszystkie funkcje. Z tego powodu do kart tego producenta nie ma własnościowych sterowników. W przypadku Nvidii okrojony niemal ze wszystkich funkcji sterownik open source „nv” został właśnie porzucony przez producenta – nie będzie rozwijany. W zamian można użyć tworzonego przez społeczność „nouveau”, który dobrze radzi sobie w trybie 2D, ale wciąż nie w pełni wspiera 3D. Stąd też w Ubuntu funkcja ta została wyłączona. Posiadaczom kart Nvidii polecamy więc użycie sterownika własnościowego „nvidia”. Podobnie też fanom ATI, z tą różnicą, że nie wszystkim. Sterownik tego producenta, „fglrx”, dostępny dla Ubuntu 9.10 wspiera tylko karty serii X2000 i nowsze; starsze modele zadziałają jedynie z open source’owymi driverami „radeon” lub konkurencyjnym „radeonhd”.