Bezgłośna grafika

• Sebastian Stolarczyk redaktor działu Hardware

Karty graficzne z chłodzeniem pasywnym to doskonałe rozwiązanie niemal do każdego rodzaju komputera, ale należy pamiętać, że modele te bardzo się nagrzewają. Warto więc zainstalować w obudowie jeden lub dwa dodatkowe wolnoobrotowe wentylatory. Z przetestowanych modeli polecam Gigabyte GV-R485MC-1GH, który poradzi sobie z najnowszymi grami w rozdzielczości HD. Jeżeli masz mniejszy monitor (17–22 cale), to z powodzeniem wystarczy jedna z kart z układem GeForce 9600 GT.

W artykule znajdziesz:

• Informacje dotyczące systemów chłodzenia kart graficznych
• Zastosowania kart chłodzonych pasywnie
• Wyniki testu 14 kart graficznych oraz opisy przetestowanych modeli

Z powodu stale rosnących potrzeb nowych gier karty graficzne pobierają coraz więcej mocy i wydzielają większe ilości ciepła. Zmusza to producentów kart do montowania na nich wydajnych, ale też często głośnych systemów chłodzenia. Okazuje się jednak, że karta graficzna do gier nie musi być głośna. Na rynku jest wiele modeli wyposażonych w pasywny (bezgłośny) system chłodzenia.

Jest kilka rodzajów systemów chłodzenia kart graficznych. Najpopularniejsze jest chłodzenie aktywne składające się z radiatora, na którym jest zainstalowany różnych rozmiarów wentylator. Ten system chłodzenia zapewnia dobrą temperaturę pracy układu graficznego. Jednocześnie jednak obracający się wentylator wytwarza dźwięki o nasileniu zależnym od prędkości obrotowej i wielkości wentylatora. W niektórych modelach kart graficznych chłodzenie aktywne jest tak głośne, że grać można tylko ze słuchawkami na uszach. Zwykle dotyczy to najszybszych modeli, ale również słabszych kart. Karta może też pracować głośno, gdy wentylator ulegnie awarii, co zdarza się stosunkowo często.

Karta graficzna Gigabyte GV-R485MC-1GH (1), jak większość testowanych modeli, ma radiator od strony układu graficznego. Po zamontowaniu karty w obudowie znajduje się on od spodu, więc gorące powietrze nie może swobodnie wydostać się ku górze. Ponadto taki radiator uniemożliwia dostęp do jednego ze slotów płyty głównej. Karta Sapphire HD 3870 Ultimate (2) ma radiator z drugiej strony. Nagrzane powietrze swobodnie unosi się ku górze, ale radiator może przeszkadzać np. w montażu pamięci, które również bywają wyposażone w radiatory. Bywa też, że koliduje z rozbudowanym chłodzeniem chipsetu płyty głównej.

Przeciwieństwem chłodzenia aktywnego jest pasywny układ chłodzący. Najczęściej ma on postać rozbudowanego radiatora z licznymi metalowymi żeberkami (aluminiowymi lub miedzianymi). Taki radiator jest z reguły wspomagany przez system rurek cieplnych, tzw. ciepłowodów (ang. heat-pipes). Rurki są wypełnione specjalnym gazem, który pod wpływem zmiany temperatury zaczyna się przemieszczać, efektywnie rozpraszając ciepło na metalowych listkach radiatora. Atutem chłodzenia pasywnego jest całkowita cisza, co jednak niesie ze sobą także wady.

Bezgłośny układ chłodzący na karcie graficznej nie jest rozwiązaniem idealnym, bo generalnie jest mniej skuteczny. Nie wymusza ruchu powietrza, słabiej odprowadza ciepło, zmusza więc układ graficzny do pracy przy wyższej temperaturze. W trybie spoczynku, kiedy po prostu korzystamy z systemu operacyjnego, nie ma żadnych problemów. Kłopoty mogą się zacząć, gdy zamierzamy na takiej karcie uruchamiać gry – temperatura procesora graficznego może dochodzić nawet do 100 stopni.

Z tego względu, decydując się na zakup karty chłodzonej pasywnie, trzeba koniecznie zadbać o właściwy obieg powietrza w obudowie komputera (szczególnie w czasie upałów). W większości przypadków problem całkowicie rozwiązuje instalacja dodatkowego wentylatora z przodu obudowy, który tłoczy chłodne powietrze do wnętrza. W typowych obudowach ATX powietrze to trafia bezpośrednio w okolice karty graficznej, a następnie wędruje ku górze, by ostatecznie zostać usunięte z obudowy przez wentylator zasilacza.

Przepływ można dodatkowo wspomóc przez umieszczenie wentylatora na tylnej ścianie obudowy. Z reguły uzupełniające wentylatory mają wielkość 12 cm i są praktycznie bezgłośne, ponieważ pracują z niską prędkością obrotową.

Dobrze jest pamiętać o tym, że system chłodzenia pasywnego często jest dość rozbudowany, dlatego wymaga odpowiedniej ilości wolnego miejsca w obudowie. Jeżeli radiator jest umieszczony z przodu karty graficznej (od strony układu graficznego), to najczęściej zasłania sąsiadujący z kartą slot płyty głównej. Jeśli natomiast główne chłodzenie jest umieszczone z drugiej strony karty, może kolidować na przykład z chłodzeniem chipsetu płyty głównej albo wysokimi modułami pamięci.

SPU
ang. Streaming Processing Units, zunifikowane jednostki obliczeniowe procesora graficznego, w kartach zgodnych z DirectX 10 zastępujące wyspecjalizowane jednostki cieniowania pikseli i wierzchołków

DirectX
multimedialne biblioteki Microsoftu wykorzystywane głównie w grach; pośredniczą w wyświetlaniu grafiki, są używane także przy symulowaniu instrumentów i efektów dźwiękowych; najnowsza wersja DirectX to 10.0

radiator
element wykonany z materiału dobrze przewodzącego ciepło (metalu), o dużej powierzchni; dzięki swoim właściwościom może łatwo odbierać ciepło np. z układu graficznego i łatwo je oddawać do otaczającego powietrza

HDMI
ang. High-Definition Multi-media Interface – złącze cyfrowe do przesyłania nieskompresowanego obrazu i dźwięku; następca DVI i pozostaje z nim zgodny; transmituje obraz zabezpieczony przed kopiowaniem

antyaliasing
wygładzanie krawędzi obiektów graficznych przez nałożenie dodatkowych pikseli o mniejszej jasności, nieznacznie przesuniętych względem linii bazowej; zabieg pozwala m.in. zlikwidować efekt schodków w grach

filtrowanie anizotropowe
rodzaj wygładzania tekstur, które są nakładane na powierzchnie mocno nachylone względem obserwatora (np. podłoga widziana z perspektywy); dzięki temu obraz tekstury jest bardziej szczegółowy

Bezgłośne karty graficzne polecamy przede wszystkim do cichych komputerów biurowych czy komputerów typu HTPC (Home Theater PC) lub media center, ponieważ zwiększają znacznie komfort pracy czy oglądania filmów. Są to praktycznie wszystkie modele za 200–300 złotych – ich możliwości są wystarczające do takich celów. Pozwalają one odciążyć procesor w czasie odtwarzania filmów blu-ray czy zapewniają komputerowi zestaw nowoczesnych złączy wideo (np. HDMI ).

Warto jednak zwrócić uwagę, że podobne możliwości dają płyty główne ze zintegrowanym układem graficznym. Dlatego składając nowy komputer, zamiast słabej grafiki za 200 zł lepiej kupić płytę np. z układem graficznym GeForce 9300 czy Radeon HD 3200, który zapewni identyczne funkcje. Za zaoszczędzone pieniądze będzie można kupić szybszy procesor czy większą ilość pamięci.

Można również nabyć karty pasywne przeznaczone do obciążających gier. Próżno jednak szukać wśród nich kart z układami GeForce GTX 280 czy Radeon HD 4870, gdyż układy te wytwarzają zbyt wiele ciepła, by dało się je chłodzić bez wentylatora. Można się jednak zdecydować na kartę z układem Radeon HD 4850, GeForce 9600 GT czy Radeon HD 4670. W tym pierwszym przypadku można grać praktycznie w dowolnej rozdzielczości. Pozostałe układy są jednak przeznaczone do gry w rozdzielczości np. 1280x1024, czy ostatecznie 1680x1050 przy niewielkiej liczbie detali grafiki.

Przetestowaliśmy 14 kart graficznych z chłodzeniem pasywnym. Modele te podzieliliśmy na dwie kategorie cenowe – do 350 zł i powyżej tej granicy. Pierwsza grupa kart jest przeznaczona do pracy biurowej i oglądania filmów, a droższe karty można z powodzeniem wykorzystywać do uruchamiania gier.

Grupa kart do ogólnych zastosowań obejmuje głównie modele z układami GeForce 9400/9500 GT oraz Radeon HD 4350/4550. Karty te niejako z definicji nie są przeznaczone do gier, ale do komputerów używanych do szeroko pojętej rozrywki – tzn. oglądania filmów, pracy z aplikacjami potrzebującymi wydajnej karty graficznej. Gry nie są jednak zupełnie wyłączone z pola zastosowań, tyle że ich obsługa ogranicza się jedynie do starszych tytułów (sprzed 3–4 lat) lub nowszych, ale przy znacznie ograniczonej rozdzielczości, liczbie detali i efektów graficznych.

Najlepsze pod względem wydajności okazały się karty z układem GeForce 9500 GT. Modele firm Leadtek i MSI uzyskały najwyższe oceny za szybkość w grach, ale dominujący był produkt firmy Leadtek, ponieważ producent wyposażył go w bardzo szybkie pamięci typu GDDR3 1600 MHz (karta MSI ma pamięci DDR2 1000 MHz). Z testów wynika, że na kartach tych można pograć w rozdzielczości 1280x1024, ale uzyskanie płynnej animacji w nowych tytułach wymaga zrezygnowania z wygładzania krawędzi i części efektów specjalnych.

W przypadku dwóch wymienionych kart z układami GeForce 9500 GT ciekawostką jest różnica w wydajności systemu chłodzenia. Karta Leadteka, mimo niewiele szybszego rdzenia, maksymalnie osiąga 83 stopnie Celsjusza, podczas gdy model firmy MSI rozgrzał się jedynie do 53 stopni. W pewnym stopniu znalazło to odzwierciedlenie w testach podkręcania, bo ten drugi uzyskał wyższą maksymalną częstotliwość GPU. Jak widać, właściwości poszczególnych konstrukcji bywają zupełnie różne.

Na kolejnych miejscach znalazły się karty, które w praktyce zapewniają mierną wydajność w grach, a ich podstawowym przeznaczeniem powinien być właśnie komputer pełniący rolę domowego centrum rozrywki. Zaletą tych kart jest wsparcie w odtwarzaniu filmów HD i możliwość podłączenia kilku monitorów. Karty te mogą być więc dobrym dodatkiem do nawet kilkuletniego komputera.

Ostatni test kart graficznych opublikowaliśmy w PC Formacie 11/2008. Wykorzystaliśmy głównie karty z chłodzeniem tradycyjnym. Od tamtego czasu, czyli w ciągu pół roku, na rynku pojawiały się głównie bardzo wydajne karty graficzne, których cena przekracza 1000 złotych. Nie dotyczy to jednak kart pasywnych, które zaliczają się do dolnego lub średniego przedziału cenowego. Niestety, ponieważ ceny sprzętu ostatnio bardzo wzrosły, również karty z chłodzeniem pasywnym są 50–100 zł droższe niż przed kilkoma miesiącami.

Najszybszą kartą graficzną w teście okazał się model Gigabyte GV--R485MC-1GH bazujący na układzie Radeon HD 4850. Dzięki zastosowaniu wydajnego układu graficznego model ten uzyskał najwyższe wyniki testów wydajnościowych. Zaprojektowany przez firmę Gigabyte system chłodzenia okazał się dość wydajny, ale i tak dobrym pomysłem jest wyposażenie komputera w dodatkowy wentylator poprawiający przepływ powietrza. Modelem tym powinni się zainteresować przede wszystkim wymagający gracze, którzy grają w rozdzielczości HD (1920x1200).

Jak wynika z przeprowadzonych testów, akcelerator Gigabyte dobrze sobie radzi w tym trybie, choć w bardziej wymagających grach (Crysis, Far Cry 2) można zrezygnować z antyaliasingu i filtrowania anizotropowego , a także zmniejszyć liczbę wyświetlanych w grze detali, by uzyskać lepszą płynność grafiki.

• WYDAJNY układ graficzny O wydajności akceleratora grafiki decyduje głównie rodzaj zastosowanego w nim układu graficznego. Powinien mieć jak największą liczbę jednostek SPU – 64–96 w przypadku GeForce oraz 320–800 w przypadku Radeona.
• PAMIĘĆ GRAFICZNA Do gier wystarczy 256–512 MB pamięci. Ważne jednak, by szyna pamięci była odpowiednio szeroka, np. 256-bitowa, co zapewni szybki dostęp do danych.
• Zgodność z nowymi technologiami Nowa karta graficzna powinna być kompatybilna z najnowszymi bibliotekami DirectX , które dają możliwość uruchomienia nowych gier z wszystkimi efektami graficznymi. Nie warto się dziś decydować na model zgodny z poprzednią wersją DirectX.
• Wydajne i ciche chłodzenie Karta graficzna powinna pracować możliwie najciszej, co dotyczy przede wszystkim kart chłodzonych wentylatorem. W przypadku modeli z chłodzeniem pasywnym sytuacja jest idealna, ale należy zadbać o dobrą skuteczność tego chłodzenia, czyli przede wszystkim dobry przepływ powietrza w obudowie.
• POBÓR MOCY Im wyższa wydajność karty, tym więcej pobiera ona prądu, co stawia coraz trudniejsze zadania wobec zasilacza. Jednak układy graficzne wykonane w nowoczesnym procesie technologicznym zapewniają dobrą wydajność przy stosunkowo niewielkim poborze mocy.

Na kolejnych czterech miejscach znalazły się modele z bardzo popularnym układem Nvidia GeForce 9600 GT. Można powiedzieć, że są to optymalne karty do grania we współczesne gry w niewielkich rozdzielczościach, np. 1280x1024, charakterystycznych dla 17-calowych monitorów LCD.

Testowane modele kart różniły się głównie częstotliwościami układu graficznego i pamięci – niektóre zostały fabrycznie podkręcone przez producentów. Porównywalną wydajność uzyskały oba modele Gigabyte, ale minimalnie szybsza okazała się wersja z 512 MB pamięci, ale wyższym jej taktowaniem. Model z 1 GB pamięci lokalnej wypadł odrobinę słabiej, ponieważ współczesne gry w większości przypadków nie wymagają jeszcze tak dużej ilości pamięci. Warto pamiętać o tym przy zakupach, bo model z pojemniejszą pamięcią jest o prawie 150 zł droższy, przy czym nie przełoży się to na wydajność w grach.

Warto zwrócić uwagę na temperaturę kart. Oba modele Gigabyte, a także karta Asus EN9600GT Silent, pracowały w czasie obciążenia z temperaturą maksymalną ok. 85 stopni Celsjusza. Temperatura byłaby niższa po zapewnieniu lepszego obiegu powietrza w obudowie. Natomiast wolniejszy model firmy Leadtek osiągnął nawet 102 stopnie. Po raz kolejny chłodzenie zaprojektowane przez tę firmę okazało się niezbyt skuteczne.

Karty graficzne do 350 zł

Karta Leadteka to przykład akceleratora, którego głównym przeznaczeniem są nie gry, a zapewnienie komputerowi większej wydajności w ogólnych zastosowaniach rozrywkowych. Dzięki wykorzystaniu układu graficznego zgodnego z PureVideo HD karta w pełni odciąża procesor w czasie odtwarzania filmów w wysokiej rozdzielczości, a pasywne chłodzenie stanowi dobre uzupełnienie tej funkcji. Model pozwala również na uruchamianie gier, ale należy pamiętać, że często nie uzyskamy najwyższej jakości obrazu przy płynnej animacji. Karta pobiera w czasie pracy ok. 50 W, co byłoby dobrym wynikiem, gdyby nie fakt, że podobny pobór mocy ma szybszy model Sapphire z układem Radeon HD 4670.

Karta wyróżnia się kompletnym zestawem wyjść wideo (DVI, D-Sub, HDMI) i wyjątkowo kompaktowym chłodzeniem – radiator umieszczono z tyłu. Ponadto model ten podczas pracy ma temperaturę zaledwie 53 st. C i dysponuje bardzo dużym potencjałem w podkręcaniu, zwłaszcza procesora graficznego.

Model Asus należy do starszej generacji układów, ale jego możliwości wcale nie są mniejsze niż nowych konstrukcji. Dzięki wbudowanemu układowi dźwiękowemu karta umożliwia wysyłanie dźwięku przez złącze HDMI, a ponadto zapewnia niezłą wydajność w starszych grach lub przy obniżonych detalach.

Ten model karty graficznej z procesorem GeForce 9400 GT nadaje się przede wszystkim do komputera służącego głównie do odtwarzania filmów i innych zastosowań graficznych. Nie można go wykorzystywać do gier, z wyjątkiem tytułów sprzed 3–4 lat. Zaletą karty jest natomiast bardzo niski pobór mocy.

Karta różni się od podobnego modelu Leadtek jedynie rodzajem zastosowanej pamięci, dlatego w testach uzyskuje trochę gorsze wyniki. Podobnie jak model WinFast PX9400 GT wykazuje dużą podatność na podkręcenie. Karta sprawdzi się w pececie pełniącym rolę centrum rozrywki.

Mimo niższej wydajności od większości kart z tego przedziału karta Sapphire jest jednak najlepszym rozwiązaniem do multimedialnego komputera domowego. Umożliwia przesyłanie dźwięku przez HDMI bez łączenia się z płytą główną. Ponadto pobiera mało prądu i dobrze sobie radzi w starszych grach.

Karta MSI jest wyposażona w układ Radeon HD 4350 o wydajności niższej od wersji 4550, dlatego model ten nie nadaje się do nowoczesnych gier. Dobrze się jednak sprawdzi jako tani zamiennik zintegrowanej grafiki, ponieważ zapewnia znacznie bogatszy zestaw funkcji oraz wyjście cyfrowe.

Karty graficzne powyżej 350 zł

Zwycięzca testu, dzięki zastosowaniu bardzo szybkiego układu Radeon HD 4850, zapewnia najwyższą wydajność spośród wszystkich przetestowanych modeli. Co ciekawe, model ten jest dodatkowo fabrycznie podkręcony przez producenta i wyposażony w 1 GB pamięci, co dodatkowo podnosi jego wydajność. Na uwagę zasługują nie tylko znakomite osiągi zapewniające możliwość komfortowej gry w rozdzielczości 1920x1200, ale również dobre wyposażenie. Jedynym minusem tego akceleratora jest konieczność zapewnienia mu dobrych warunków pracy, czyli zadbania o właściwy obieg powietrza w obudowie – karta może się bowiem rozgrzać do 93 st. C.

Karta ma niemal identyczny jak zwycięzca testu system chłodzenia, który jest na tyle wydajny, że zapewnia stabilną pracę karty, nawet po jej fabrycznym podkręceniu. Model ten ma 1 GB pamięci, ale w testach wcale nie ma wyższej wydajności niż tańsza wersja z 512 MB. Minusem jest brak złącza HDMI.

Model ten różni się od karty z drugiego miejsca jedynie mniejszą ilością pamięci, która ma jednak wyższe taktowanie, co daje karcie przewagę w testach wydajnościowych. Jest ponadto tańsza, ale równie słabo wyposażona – w testowanym zestawie zabrakło m.in. odpowiedniej przejściówki z DVI.

Karta firmy Asus jest wyposażona w identyczny układ graficzny jak dwa modele Gigabyte z wyższych miejsc, ale pracuje z domyślnymi, zalecanymi przez producenta zegarami, stąd niższa wydajność. Karta wyróżnia się nieco lepszym oprogramowaniem dodatkowym, choć w zestawie nie ma gier.

Mimo ciekawej konstrukcji chłodzenia karta Leadteka wypadła najsłabiej ze wszystkich modeli z procesorem GeForce 9600 GT. Referencyjne taktowanie zapewnia jej osiągi porównywalne z modelem firmy Asus, ale bardzo wysoka temperatura pracy wymaga zastosowania dodatkowego chłodzenia w obudowie.

Akcelerator należy do poprzedniej generacji kart, ale dzięki wydajnemu procesorowi i szybkiej pamięci GDDR4 dobrze wypada nawet w najnowszych grach. W stosunku do wielu modeli GeForce 9600 GT oferuje wbudowany układ dźwiękowy 7.1, który nie wymaga połączenia z płytą główną, by wysłać dźwięk przez HDMI.

Karta jest bardzo ciekawym rozwiązaniem do komputerów, na których gry będą uruchamiane w niższych rozdzielczościach (1280x1024), ponieważ w tych trybach działa najlepiej. Urządzenie zapewnia ponadto bardzo atrakcyjny współczynnik wydajności do poboru mocy, bo szczytowo pobiera jedynie 50 watów.